मामू पाठ अकरावी स्वाध्याय | Mamu Swadhyay 11th | Maharashtra State Board 11th Marathi
विद्यार्थी मित्रांनो निर्मळे अकॅडमी तुमच्यासाठी घेऊन आले आहेत मामू पाठाचे अकरावी स्वाध्याय म्हणजे इयत्ता अकरावी मामू या धड्याचे प्रश्न उत्तर घेऊन आलेली आहेत निर्मळे अकॅडमी वर तुम्ही अशाच नवीन नवीन प्रकारच्या प्रश्न उत्तर पाहू शकतात आणि तसेच या प्रश्न उत्तरं सोबत तुमचा स्वतःचा देखील विकास आणि चांगले गुण मिळवण्यास मदत करू शकतात म्हणूनच तुम्ही आमच्या या निर्मळे अकॅडमी ला होम स्क्रीन वर ऍड करून इयत्ता अकरावी चा अभ्यास करू शकतात आम्ही तुमच्यासाठी इयत्ता अकरावीचे सर्व प्रकारचे मराठीचे प्रश्न उत्तर घेऊन आलो आहोत तुम्ही या प्रश्न उत्तरांचा म्हणजेच मामू स्वाध्याय इयत्ता अकरावी या पाठाचा जास्तीत जास्त उपयोग करावा हीच निर्मळ अकॅडमी ची इच्छा
तुम्ही जर गुगल वर जाऊन मामू पाठ अकरावी स्वाध्याय महाराष्ट्र स्टेट बोर्ड अकरावी मराठी सोल्युशन्स मामू किंवा मामू विषयावर प्रश्न उत्तर मामू पाठ अकरावी स्वाध्याय पीडीएफ असे काही सर्च केले असेल तर तुम्ही नक्की आमच्या या निर्मळ याकडमी वर आला असाल तर तुमचे मी प्रथम ता धन्यवाद आणि तसेच स्वागत देखील करतो आपण या वेबसाईटमध्ये तुम्हाला ज्या गोष्टींची गरज आहेत तेच बघणार आहोत म्हणून तुम्ही खाली पहिल्यांदा प्रश्न उत्तर म्हणजेच स्वाध्याय पाहू शकतात आणि याखाली मामू पाठ वाचण्यासाठी देखील आम्ही तुमच्यासाठी उपलब्ध करून दिलेला आहेत तरी तुम्ही या सर्व कंट्रोलचा जास्तीत जास्त फायदा घेऊन अभ्यासात लागावे हीच निर्मळे अकॅडमी ची इच्छा धन्यवाद चला तर पाहुयात मामू पाठ अकरावी स्वाध्याय ( Mamu Swadhyay 11th )
1. अ. कोण ते लिहा.
प्रश्न 1. चैतन्याचे छोटे कोंब :
SOLUTION:
शाळेतील लहान मुले
प्रश्न 2. सफेद दाढीतील केसाएवढ्या आठवणी असणारा:
SOLUTION:
मामू
प्रश्न 3. शाळेबाहेरचा बहुरूपी :
SOLUTION:
मामू
प्रश्न 4. अनघड, कोवळे कंठ :
SOLUTION:
आ. कृती करा.
प्रश्न 1.
SOLUTION:
प्रश्न 2.
SOLUTION:
इ. खालील वाक्यांतून तुम्हांला समजलेले मामूचे गुण लिहा.
1) मामू सावधानचा पवित्रा घेऊन खडा होतो. ……………..
SOLUTION
मामू सावधानचा पवित्रा घेऊन खडा होतो. – देशभक्ती
2) आईच्या आठवणी सांगताना मामूच्या डोळ्यांत पाणी येते. ………………
SOLUTION
आईच्या आठवणी सांगताना मामूच्या डोळ्यांत पाणी येते. – मातृप्रेम/भावणाशीलता
3) मामू त्याला आईच्या मायेने धीर देत म्हणतो, “घाबरू नकोस. ताठ बस. काय झालं न्हाई तुला.” ………………….
SOLUTION
मामू त्याला आईच्या मायेने धीर देत म्हणतो, ‘‘घाबरू नकोस. ताठ बस. काय झालं न्हाई तुला.’’ – वात्सल्य
4) माझ्या कडे कुणी बडा पाहुणा आला, की मामूकडं बघत नुसती मान डुलवली, की तिचा इशारा पकडत मामू चहाची ऑर्डर देतो.” ……………..
SOLUTION
माझ्या कडे कुणी बडा पाहुणा आला, की मामूकडं बघत नुसती मान डुलवली, की तिचा इशारा पकडत मामू चहाची ऑर्डर देतो.” – हुशारी
5) मामूएखादयाकार्यक्रमात मुलांच्यासमोर दहा-वीस मिनिटे एखादया विषयावर बोलू शकतो. ………………….
SOLUTION
मामूएखादयाकार्यक्रमात मुलांच्यासमोर दहा-वीस मिनिटे एखादया विषयावर बोलू शकतो. – अभ्यासू वृत्ती
ई. खलील शब्द समूहाचा अर्थ लिहा.
ई. खलील शब्द समूहाचा अर्थ लिहा
प्रश्न 1.थोराड घंटा
SOLUTION:
थोराड घंटा- दणकट, मोठी व वजनदार घंटा.
प्रश्न 2. अभिमानाची झालर
SOLUTION:
अभिमानाची झालर – झालरीमुळे शोभा येते. मामूच्या चेहऱ्यावर अभिमानाचा भाव होता. त्या भावाला झालरीची उपमा दिली आहे.
2. व्याकरण.
अ. खलील शब्दांतील अक्षरे निवडून अर्थपूर्ण शब्द तयार करा :
प्रश्न 1. इशारतीबरहुकूम
SOLUTION:
हुकूम, तीर, रती, हुशार, रतीब
प्रश्न 2. आमदारसाहेब
SOLUTION:
आम, आब, आहे, आरसा, आमदार, दार, दाम, दाब, बसा, साम, सार, साहेब, बदाम, रसा(पृथ्वी), हेर, हेम (सोने), मदार.
प्रश्न 3. समाधान
SOLUTION:
नस, मान, मास, समान, मानस
आ. खलील वाक्प्रचाराचा अर्थ लिहन वाक्यात उपयोग करा :
प्रश्न 1. चौवाटा पांगणे
SOLUTION:
चौवाटा पांगणे – चहूबांजूना (चारी वाटांवर) विखुरणे, सर्वत्र पांगणे.
वाक्य : गावात दुष्काळ पडला नि गावकरी चौवाटा पांगले.
प्रश्न 2. कंठ दाटून येणे
SOLUTION:
कंठ दाटून येणे – गहिवरणे.
वाक्य : मुलीला सासरी पाठवताना यशोदाबाईंचा कंठ दाटून आला.
प्रश्न 3. हरवलेला काळ मुठीत पकडणे.
SOLUTION:
हरवलेला काळ मुठीत पकडणे – भूतकाळातील आठवणी जागृत होणे.
वाक्य : कैक वर्षांनी शाळेला भेट देणाऱ्या बापूसाहेबांनी हरवलेला काळ मुठीत पकडला.
इ. खालील शब्दांचे दिलेल्या तक्त्यामध्ये वर्गीकरण करा.
प्रश्न 1. अनुमती, घटकाभर, नानातन्हा, अभिवाचन, जुनापुराणा, भरदिवसा, गुणवान, साथीदार, ओबडधोबड, अगणित
SOLUTION
| उपसर्गघटित | प्रत्ययघटित | अभ्यस्त |
| भरदिवसा | साथीदार | ओबडधोबड |
| अभिवाचन | गुणवान | जुनापुराणा |
| अनुमती | घटकाभर | |
| नानातन्हा | ||
| अगणित |
3. स्वमत:
प्रश्न अ. ‘शाळेत तो शिपाई आहे; पण शाळेबाहेर तो बहुरूपी आहे’, या मामूसंबंधी केलेल्या विधानाचा अर्थ पाठाधारे तुमच्या शब्दांत स्पष्ट करा.
SOLUTION
‘मामू’ हा शिवाजी सावंत यांच्या ‘लाल माती रंगीत मने’ या व्यक्तिचित्रणात्मक संग्रहातून घेतलेला पाठ आहे. या पाठात ‘मामू’ या व्यक्तीची व्यक्तिरेखा रेखाटताना त्याचे विविध पैलू दाखवले आहेत. प्रामाणिक, देशाभिमानी असलेला मामू शाळेचा केवळ शिपाई नसून तो शाळेचा एक अवयव झाला आहे. कोल्हापूर संस्थान आणि लोकशाही अशा दोन्ही राज्यांचा अनुभव त्याच्या गाठीशी आहे.
असा हा मामू शाळेचा केवळ शिपाई नसून तो विविध भूमिका बजावताना दिसतो. शाळेत शिपायाचे काम करणारा मामू अतिशय प्रामाणिकपणे आपली जबाबदारी पार पाडतो. तो विविध भूमिकांतून आपल्यासमोर येतो. जसा एखादा बहुरूपी विविध रूपं घेऊन आपल्यासमोर येतो तसाच शाळेच्या बाहेर मामू आपल्याला विविध रूपांमध्ये भेटतो. कधी तो फळांच्या मार्केटमध्ये एखादया बागवानाच्या दुकानावर घटकाभर का होईना पण तेथे बसणारा दुकानदार होतो. ज्याप्रमाणे बहुरूपी सोंग चांगल्या रितीने वठवल्यावर मिळेल तेवढ्या पैशांवर समाधानी राहतो तसेच दुकानदाराने दिलेले पैसे म्हणजे देवाचा प्रसाद मानणारा समाधानी मामू भेटतो.
कधी मुस्लिम अधिकाऱ्याच्या मुलांना उर्दूची शिकवण देणारा शिक्षक तर कधी मौलवी, व्यापारी, उस्ताद अशी विविध रूपे घेतो. कधी कुणाच्या पायाला लागलं तर कुठला पाला वाटून लावावा, पोट बिघडलं तर त्यावर कुठला काढा घ्यावा, शरीरयष्टी कशी कमवावी हे सांगणारा वैदय बनतो. वक्ता कसा बोलला हे सांगणारा परीक्षक बनतो, तर कधी चक्कर आलेल्या मुलाला डॉक्टरकडे नेताना आईच्या मायेने जपणारा, धीर देणारा, संवेदनशीलवृत्तीच्या व्यक्तीची भूमिका निभावतो. अशाप्रकारे मामू केवळ शाळेत काम करणारा शिपाई राहत नाही तर शाळेबाहेच्या लोकांना त्याची अनेक रूपे दिसतात. शाळेबाहेर वावरणारा तो बहुरूपीच आहे.
प्रश्न आ. मामूच्या संवेदनशीलतेची दोन उदाहरणे तुमच्या शब्दांत लिहा.
SOLUTION
शिवाजी सावंत यांच्या ‘मामू’ या कथेत मामूच्या स्वभावाचे, प्रामाणिकपणाचे, कष्टाळूपणाचे, संवदेनशील वृत्तीचे वर्णन आले आहे. ‘मामू’ गेल्या चाळीस वर्षापासून शाळेत शिपाई म्हणून काम करतो. तो अत्यंत प्रामाणिक, कर्तव्यनिष्ठ आहे. त्याच बरोबर सहदयी आहे. मामूची म्हातारी आई गेल्यानंतर तिच्या आठवणी सांगताना मामूच्या डोळ्यात पाणी तरळतं.
‘दुनियेत सारं मिळेल सर; पण आईची माया कुणाकडनं न्हाई मिळायची’ हे बोलताना नातवंड असलेला मामू स्वतः लहान मुलासारखा भासतो तेव्हा त्याच्या संवेदनशीलवृत्तीचा परिचय येतो. शाळेतील एखादा मुलगा खेळताना किंवा प्रार्थनेच्या वेळी चक्कर येऊन पडला तर त्याला रिक्षातून दवाखान्यात नेताना त्या लहान मुलाला मायेने धीर देताना “घाबरू नकोस’ म्हणतो. यातून त्याची संवेदनशीलता व सहदयता दिसून येते.
मामूच्या संवेदनशीलतेची अनेक उदाहरणे मामूचे व्यक्तिचित्रण करताना शिवाजी सावंत यांनी दिली आहेत. (इ) मामूच्या व्यक्तित्वाचे (राहणीमान, रूप) चित्रण तुमच्या शब्दांत करा. उत्तरः ‘मामू’ या व्यक्तिचित्रणात्मक पाठात लेखक शिवाजी सावंत यांनी ‘मामू’ या व्यक्तिरेखेचे लक्षणीय शब्दचित्र रेखाटले आहे.
मामू हा शाळेचा शिपाई आहे. परंतु तो शाळेचा अविभाज्य भाग आहे. मामू डोक्याला अबोली रंगाचा फेटा बांधतो, अंगात नेहरू शर्ट आणि त्यावर गर्द निळं जाकीट, जाकिटाच्या खिशात चांदीच्या साखळीचं एक जुनं पॉकेट वॉच असतं. खाली घेराची व घोट्याजवळ चुण्या असलेली तुमान आणि पायात जुना पुराणा पंपशू असे अत्यंत साधे राहणीमान मामूचे आहे. मामूच्या चेहऱ्यावर सफेद दाढी आहे. परंतु चेहऱ्यावर कायम समाधान आणि नम्रतेचा भाव, चांगल्या व वाईट अनुभवाने समृद्ध मामू साधारणतः साठीचा आहे. परंतु म्हाताऱ्या शरीरातील मान मात्र उमदं आहे. अतिशय चित्रदर्शी लेखन शैलीत रंगवलेले मामूचे व्यक्तिचित्र त्याच्या राहणीमानामुळे व गुणांमुळे आपल्या चांगलेच लक्षात राहते व मामू डोळ्यासमोर उभा असल्यासारखे भासते.
4. अभिव्यक्ती
प्रश्न अ. ‘मामू’ या पाठाची भाषिक वैशिष्टये स्पष्ट करा.
SOLUTION:
‘मामू’ हा पाठ शिवाजी सांवत यांनी लिहिलेला आहे. सुप्रसिद्ध कादंबरीकार म्हणून उभ्या महाराष्ट्राला परिचित असणारे शिवाजी सावंत हे त्यांच्या ‘मृत्युजंय’ आणि ‘छावा’ या दोन कादंबऱ्यांमुळे प्रसिद्धीच्या शिखरावर पोहचले. महाराष्ट्र राज्य शासनाच्या सर्वोत्कृष्ट वाङ्मय पुस्तकाबरोबरच अनेक नामांकित पुरस्काराने त्यांना गौरवान्वित केले आहे… मामू हा व्यक्तिचित्रणात्मक पाठ असून मामूच्या स्वभावाच्या विविध पैलूंचे वर्णन या पाठात केले आहे.
समर्पक शब्दरचना आणि चित्रदर्शी लेखनशैली हे शिवाजी सावंत यांच्या लेखनाचे वैशिष्ट्य पाठामध्ये अनेक वेळेला अनुभवायला येते. त्यांची शैली ही मध्ये मध्ये आलंकारिक होते, म्हणूनच प्रार्थना म्हणणारे विद्यार्थी असा सरळ उल्लेख न करता ते लिहितात ‘रांगा धरून उभे राहिलेले अनघड, कोवळे कंठ जोडल्या हातांनी आणि मिटल्या डोळ्यांनी भावपूर्ण सुरात प्रार्थनेतून अज्ञात शक्तीला आळवू लागतात.
त्यांच्या या वर्णनामुळे निरागस भावनेने पटांगणावर प्रार्थना म्हणणारे विद्यार्थी अक्षरशः डोळ्यासमोर उभे राहतात आणि गद्यलेखनाला काव्यात्मकतेचे रूप येते. विदयार्थ्याचा उल्लेख ते ‘चैतन्याचे छोटे कोंब’ असा करतात तर शाळेतील मोठ्या घंटेचा उल्लेख ‘थोराड घंटा’ असा करतात. इथे शब्दांची अनपेक्षित वेगळी रचना करून भाषेचे सौंदर्य ते वाढवितात. उदा. ‘कोंब’ हा शब्द झाडांच्या बाबतीत वापरला जातो तर ‘थोराड’ हा शब्द प्रौढ व्यक्तींच्या संदर्भात वापरला जातो.
पण अर्थाचे रूढ संकेत लेखक झुगारून देतो आणि शब्दांबरोबरच अर्थाला नवीन सौंदर्य बहाल मामू हे व्यक्तिमत्त्व डोळ्यासमोर शब्दशः ते उभे करतात, मामूची पांढरी दाडी, भुवया, डोक्याचा फेटा, अंगावरील नेहरू शर्ट, त्यावरील जाकीट पकिट वाँच, चुणीदार तुमान, पंपशू यांचे ते तंतोतत वर्णन करतात. त्यामुळे मामू या व्यक्तिमत्त्वाची छबी हुबेहुब डोळा हा उर्दू जाणणारा मुस्लिम माणूस असल्याने त्यांच्या तोंडची भाषा तशीच वापरून ते उर्द, हिंदी आणि बोलीभाषेचा समर्पक वापर करतात आणि लिहितात, ‘परवा परवा मामुची बुली आई अल्लाला प्यारी झाली.’
किंवा ‘लग्न ठरलं’ या शब्दाऐवजी मुस्लिम संस्कारातील ‘शादी मुबारक’, ‘अल्लाची खैर’ असे शब्द वापरतात. ‘अभिमानाची झालर त्यांच्या मुखड्यावर उतरते’ अशा शब्दांमुळे अर्थाचा आंतरिक गोडवा जाणवतो. त्यांच्या बऱ्याच शब्दरचनांमध्ये आशयाची आणि विचारांची संपन्नता जाणवत राहते. उदा. ‘धर्मापेक्षा माणूस मोठा आहे आणि माणसापेक्षा माणुसकी फार फार मोठी.’ परीक्षा केंद्रावर परीक्षेआधी जी तयारी करावी लागते त्याचे वर्णन ते अत्यंत बारकाईने करतात आणि या परीक्षेच्या जोरावर आयुष्यात यशाची शिखरं पादाक्रांत करणाऱ्या विदयार्थ्याच्या मागे शाळेतील शिपाई वर्ग किती जबाबदारीचे काम पार पाडतात हे दाखवून देतात. त्यामुळे ते नुसते पूर्वपरीक्षा वर्णन राहत नाही तर चतुर्थ श्रेणी वर्गाच्या श्रमाची दखल यानिमित्ताने ते घेतात. लेखकाची लेखणी जेव्हा सर्वसंपन्न असते तेव्हा सामान्य व्यक्तिमत्त्वाचे असामान्य पैलूही दमदारपणे साकार होतात याचा प्रत्यय हे लेखन वाचताना येतो.
प्रश्न आ. ‘मामूच्या स्वभावातील विविध पैलूंचे विश्लेषण करा.
SOLUTION:
लेखक शिवाजी सावंत यांच्या लाल माती रंगीत मने’ या व्यक्तिचित्रण संग्रहातून ‘मामू’ हा व्यक्तिचित्रणात्मक पाठ घेतला आहे. या पाठात मामूच्या स्वभावातील विविध पैलूंचे विश्लेषण केलेले आहे. मामू हा शाळेचा केवळ शिपाई नसून तो शाळेचा एक अवयव झाला आहे. गेली चाळीस वर्षे शाळेत शिपाई म्हणून काम करणारा मामू शाळेबाहेरही विविध भूमिकांतून आपल्यासमोर येतो. फळांच्या मार्केटमध्ये एखादया बागवानाच्या दुकानावर बसतो. दुकानदाराने दिलेले पैसे म्हणजे अल्लाची देन मानतो, त्याविषयी कोणतीही तक्रार करत नाही. यातून त्याची नि:स्वार्थी वृत्ती, नम्रता, सेवाभाव जाणवतो. तर कधी मुस्लिम अधिकाऱ्याच्या मुलांना उर्दूची शिकवण देतो. गरीब माणसानं किती आणि कसं हुशार असावं याचे उत्तम उदाहरण म्हणजे ‘मामू’ आहे.
कर्तबगार, समाधानी आयुष्य जगणारा मामू मुलाच्या लग्नाला आलेल्या अधिकारी वर्गाचे आभार मानायला विसरत नाही. इतका तो कृतज्ञशील आहे. तो मुलांनाही आपल्यासारखे केवळ गुणवान बनवत नाही तर आज्ञाधारकही बनवतो. त्यांच्यासाठी कर्तव्यतत्पर असतो. बदलत्या काळानुसार मुलाला शिक्षणाची संधी देतो. त्याच्या मनमिळावू स्वभावामुळेच त्याच्या मुलांच्या लग्नाला आमदार, खासदारपासून सर्वसामान्य माणसांपर्यंत सर्वच उपस्थित राहातात.
हीच त्याच्या आयुष्यभराची कमाई आहे, आईविषयीच्या आठवणी सांगताना भावूक झालेल्या मामूचे मातृप्रेमही जाणवते. कोणत्याही वर्षीचं रजिस्टर अचूक शोधून मामू माजी विदयार्थ्याला मदत करतो तर सरकारी सर्टिफिकेटच्या परीक्षांची तयारी करताना त्याची कार्यतत्परता दिसून येते. कधी खेळताना, कधी प्रार्थनेच्या वेळेस एखादा विदयार्थी चक्कर येऊन पडला तर त्याला दवाखान्यात नेणारा मामू माणुसकीचे दर्शन घडवतो. राष्ट्रीय सणांच्या दिवशी ध्वजवंदन करताना देशाविषयी नितांत प्रेम, आदर व कर्तव्यनिष्ठा दिसून येते.
वैदयकक्षेत्रातील ज्ञानही त्याला आहे आणि सहज जाता जाता तो त्याची माहिती देतो, यात कुठेही सल्ले देण्याचा आव नसतो. शाळेतील एखादया कार्यक्रमात वक्ता कसा बोलतो यासंबंधी निरीक्षणक्षमतादेखील त्याच्याकडे आहे. अशाप्रकारे मामू ही फार साधी, सरळ, प्रामाणिक, नम, कर्तव्यपरायण, देशाबद्दल प्रेम असणारी, सेवाभवी, सहृदयी, नि:स्वार्थी, हुशार अशी व्यक्ती आहे.
प्रश्न इ. ‘माणसापेक्षा माणुसकी फार फार मोठी आहे!’ या विधानातील आशयसौंदर्य तुमच्या शब्दांत लिहा.
उत्तर :
माणूस कोणत्याही जाती, धर्माचा असो त्याच्यामध्ये माणुसकी नसेल तर त्याला माणूस कसं बरं म्हणावं? आज समाज फारच बदलतोय, प्रत्येक गोष्टीसाठी माणसं फार आग्रही होत चालली आहेत. जात, धर्म यांच्या नावावर माणसं स्वतःचे स्वार्थ साधून संधीसाधू होऊ पाहत आहेत. अशावेळी माणसाचा माणसावरचा विश्वास संपत चालला आहे असं वाटतं खरं पण गंमत अशी की जेव्हा काही नैसर्गिक आपत्ती येते तेव्हा एकमेकांच्या विरोधात भांडणारी, सूड उगवणारी माणसं मदत करण्यासाठी पुढे सरसावतात.
मग त्यांच्यातील वैर संपून जातं. एखादं पोर गाडीखाली येत असेल तर चटकन कुणीतरी पुढं होऊन त्याला वाचवतं, कणी हॉस्पिटलमध्ये असेल त्याला रक्ताची गरज असेल तर कित्येक लोक मदतीला धावून जातात, आताच्या काळात कोणी कोणाचं नसतं असं म्हटलं जातं खरं पण तरीही एनजीओ चालवणाऱ्या संस्था वाढत आहेत, त्यामुळे माणूस कितीही स्वार्थी असला तरी तो त्याचं सामाजिक भान विसरलेला नाही.
प्रकल्प :
प्रश्न 1. ‘तुमच्या परिसरातील अशी सामान्य व्यक्ती की जी तिच्या स्वभावामुळे असामान्य झाली आहे त्या व्यक्तीचे वर्णन तुमच्या शब्दात करा.
SOLUTION:
रजनी ही आमच्या घरी काम करायला येणारी ताई. प्रचंड हुशार आणि तल्लख बुद्धीची तितकीच विनम्रही. आमच्याकडे ती कामाला यायला लागली तेव्हा ती आईला म्हणाली, ‘ताई, मी लहानपणापासून घरकाम करतेय पण प्रत्येक घराची पद्धत वेगळी. तुम्ही तुमच्या घरातील कामं शिकवाल ना? हे ऐकून आई खूप आनंदित झाली. असं तिला मायेने बोलणारी बाई पहिल्यांदाच भेटली होती. आईने जे शिकवलं तसं तसं ती अजून नीट काम करू लागली. माझ्या धाकट्या भावालाही जीव लावला.
घरातल्या पैपाहुण्यांची उठबस करावी ती रजनीताईनेच. हळूहळू तिनं आमच्या कॉलनीत सर्वच घरकाम करणाऱ्या बायकांना एकत्र आणलं. प्रत्येकीला मदत करण्याच्या स्वभावामुळे बायका तिच्याजवळ मन मोकळं करू लागल्या. त्या सर्वांच्या मनात ताईबद्दल केवळ स्नेह आहे. आता काही महिन्यांपूर्वी ताईने या बायकांसाठी एक भिशी सुरू केली. त्यातील पैसे घरकामवाल्या मुलांच्या शिक्षणासाठी वापरणार असा निर्धार तिने केला.
आश्चर्य म्हणजे आमच्या आईने, शेजाऱ्यांनी पुढाकार घेऊन घरकामवाल्या मावशांच्या मुलांसाठी शाळेची फी भरण्यासाठी वर्गणी जमा केली आणि बँकेत ती रक्कम फिक्स डिपॉझिटमध्ये जमा केली. जवळजवळ एक लाख रुपये जमा झाले. या सर्वांचे क्रेडिट केवळ रजनीताईला दिलं जातंय. असं म्हटलं जातं की ‘दुसऱ्यासाठी जगलास तर जगलास’ हे रजनीताईकडे बघून यथार्थ वाटतं.
खालील पठित गदय उताऱ्याच्या आधारे सूचनेनुसार कृती करा.
चौकट पूर्ण करा.
प्रश्न 1.मामूच्या घरी असलेला कार्यक्रम – [ ]
SOLUTION
मामूच्या घरी असलेला कार्यक्रम – गृहप्रवेश
प्रश्न 2.
उत्तरः
प्रश्न 3. मामूने माईक हातात घेतला कारण –
SOLUTION
लग्नासाठी जमलेल्या लोकांचे आभार मानण्यासाठी मामूने माईक हातात घेतला.
उपयोजित कृती :
खालील वाक्यातील अधोरेखित केलेल्या शब्दांच्या जाती ओळखा.
प्रश्न 1. त्याची अनुभवानं पांढरी झालेली दाढी थरथरत राहिली.
पैसा कमावतात म्हणून माज नाही.
SOLUTION:
पांढरी – विशेषण, राहिली- क्रियापद
म्हणून – उभयान्वयी अव्यय.
प्रश्न 2. खालील वाक्यातील क्रियापदाचा प्रकार ओळखा.
मामून पुढे येत मला हाताला धरून आघाडीला नेऊन बसवलं,
उत्तर:
संयुक्त क्रियापद
खालील शब्दांपासून अर्थपूर्ण शब्द तयार करा.
प्रश्न 1.
अ. पाखरागत : ………
आ. मजल्यावर : ………..
SOLUTION:
अ. पाग, पारा, राग, रात, गत, खत, खग, खरा, तग, गरा
आ. मज, वर, जर, रज, जम, जमव
खालील शब्दांना प्रचलित मराठी भाषेतील शब्द लिहा.
प्रश्न 1. अ. सर्टिफिकेट (certificate) –
SOLUTION:
अ. प्रमाणपत्र, कॉमर्स (commerce) वाणिज्य / व्यापार
आकलन कृती
प्रश्न 1. मामूची शाळा या सरकारी सर्टिफिकेटच्या परीक्षांचे केंद्र आहे.
SOLUTION
ड्रॉईंगच्या
कॉमर्सच्या
प्रश्न 2. परीक्षेच्या काळात मामू करत असलेली कामं
SOLUTION
नंबर टाकणं
बैठक व्यवस्था करणं
पाण्याची व्यवस्था करणं
प्रश्न 3.
SOLUTION
खालील ओघतक्ता पूर्ण करा.
प्रश्न 1.
SOLUTION
प्रश्न 2. राष्ट्रगीत संपेपर्यंत ध्वजाकडे मान उंचावून बघत राहण्याची पद्धत –
SOLUTION:
राष्ट्रगीत संपेपर्यंत ध्वजाकडे मान उचावून बघत राहण्याची पद्धत – फेट्याजवळ हाताचा पंजा भिडवणे
स्वमत:
प्रश्न 1. मामूच्या जनसंपकाविषयी तुमचे मत व्यक्त करा.
SOLUTION:
मामू हा पडेल ती काम करणारी व्यक्ती, शिपाई असूनही त्याची शाळा, समाज यांविषयीची आस्था त्याच्या कामातून, वागण्यातून दिसून येते. मामू ज्या शाळेत काम करतो ती शाळा सरकारी आहे. तिथं पडेल ती कामे तो करतो. शाळेतल्या मुलांच्या, भावनांची, शरीराची, अभ्यासाचीही काळजी घेतो. तिथल्या शिक्षकांची, इमारतीची त्याला काळजी असते. त्याच्या अशा काळजीवाहू स्वभावामुळे लोक त्याच्यावरही जीव टाकतात. त्यामुळे राष्ट्रीय सणांना त्याच्या हस्ते ध्वनही फडकवला जातो.
शाळेत कुणी पाहुणे आले तर त्याला त्यांच्या पाहुणचाराविषयी फार सांगावे लागत नाही. तो त्यांच्या पदाला साजेसे आदरातिथ्य करतो. या त्याच्या लाघवी स्वभावामुळे तो सर्वानाच हवाहवासा वाटतो. त्यामुळे त्याच्या मुलाच्या लग्नातही बडी बडी मंडळी आलेली होती. शाळेतल्या सगळ्या जबाबदाऱ्या पार पाडताना कधीच तो मागे पाहत नाही. प्रेमळ, नम्र, लाघवी बोलण्यामुळे त्याचा चाहता वर्ग त्याने निर्माण केला आहे. तो सर्वांच्या मदतीला गेल्यामुळे त्याच्याही मदतीला लोक धावून जातात.
मामू Summary in Marathi
प्रस्तावनाः
लेखक शिवाजी सावंत यांचे चरित्रात्मक कादंबरीलेखन हे आवडते लेखनक्षेत्र, ‘छावा’, ‘युगंधर’, ‘लढत’ या त्यांच्या प्रसिद्ध कादंबऱ्या होत. ‘मृत्युंजय’ ही त्यांची लोकप्रिय कादंबरी म्हणजे त्यांच्या लेखनकर्तृत्वाचे शिखर आहे. ‘अशी मने असे नमुने’, ‘मोरावळा’ ‘लाल माती रंगीत मने’ हे ‘व्यक्तिचित्रण संग्रह प्रसिद्ध’ भारतीय ज्ञानपीठाचा ‘मूर्तिदेवी पुरस्कार’ तसेच सर्वोत्कृष्ट वाङ्मयाच्या महाराष्ट्र राज्य पुरस्काराने पाच वेळा त्यांचा गौरव केला असून पुणे विद्यापीठातर्फे ‘जीवनगौरव’ पुरस्कार असे अनेक पुरस्कार त्यांना मिळाले आहेत. 1990 या वर्षी साहित्याच्या नोबेल पारितोषिकासाठी त्यांचे नामांकन झालेले होते.
सर्वोत्कृष्ट वाङ्मयकार म्हणून परिचित असलेले शिवाजी सावंत’ यांनी ‘लाल माती रंगीत मने’ या व्यक्तिचित्रणातून मामू या व्यक्तिरेखेच्या विविध पैलूंचे वर्णन केले आहे. प्रामाणिक, देशाभिमानी, नम्र, सेवाभावी, सहृदयी असलेला ‘मामू’ माणुसकीचे विलोभनीय दर्शन घडवतो. ‘मामू’ च्या जीवन प्रवासाचे वर्णन प्रस्तुत पाठात आले आहे.
पाठाचा परिचय :
सर्वोत्कृष्ट वाङमयकार म्हणून परिचित असलेले ‘शिवाजी सावंत’ यांनी ‘लाल माती रंगीत मने’ या व्यक्तिचित्रणातून मामू या व्यक्तिरेखेच्या विविध पैलूंचे वर्णन केले आहे. प्रामाणिक, देशाभिमानी, नम्र, सेवाभावी, सहदयी असलेला ‘मामू’ माणुसकीचे विलोभनीय दर्शन घडवतो. ‘मामू’ च्या जीवन प्रवासाचे वर्णन प्रस्तुत पाठात आले आहे.
शाळेची घंटा वाजवल्यानंतर मुलांनी प्रार्थनेसाठी रांगा केल्या व हात जोडून, डोळे मिटून भावपूर्ण सुरात प्रार्थना म्हटली. ‘मामू’ मात्र दगडी खांबाला टेकून विचारमग्न झालेला होता. ‘जनगणमन’ सुरू होताच पाय जोडून सावधान स्थितीत उभा होता.
कोल्हापूर संस्थानातील राजाराम महाराजांच्या काळापासून ते आजपर्यंत मामू चाळीस वर्षे या शाळेत काम करतो आहे. त्यानं दोन राज्य बंधितली, संस्थानाचं आणि लोकशाहीचं, कोल्हापूरच्या कैक पिढ्या त्याने बघितल्या आहेत, संस्थानाच्या काळात महाराजांचा मुक्काम पन्हाळ्यावर असताना मामूची चौदा मैलांची पायपीट व त्याच्या साथीदारांसह आलेला अनुभव तो अभिमानाने सांगतो. संस्थाने विलीन झाली, मामूसारखा चाकर वर्ग (कामगार वर्ग) पांगला गेला आणि मामू या शाळेत शिपाई म्हणून हजर झाला.
डोक्यावर अबोली रंगाचा फेटा, अंगात नेहरू शर्ट व त्यावर निळे जाकिट, जाकिटाच्या खिशात चांदीच्या साखळीचं जुनं घड्याळ, घोट्यापर्यंत पायजम्यासारखी तुमान, पायात जुना बूट (पंपशू) अशी मामूची साधी राहणी आहे.
शाळेच्या बाहेरही माम् अनेक कामे करतो. फळांच्या दुकानावर काही वेळा फळे विकणे आणि तो मालक जो मोबदला देईल तो घेणे. एखादया मुस्लिम अधिकाऱ्याच्या मुलांना उर्दू शिकवणे, त्याचप्रमाणे मौलवी, व्यापारी, उस्ताद अशी अनेक रूपे त्यांची दिसतात.
लेखक मामूला दहा वर्षांपासून अनुभवतो आहे. मामू गरीब असला तरी हुशार आहे. त्याची मुलं गुणवान आहेत, पैसे कमवतात, मामूचा शब्द पाळतात, मामूच्या निमंत्रणानुसार त्याच्या दुसऱ्या मुलाच्या लग्नाला लेखक गेले. तेथे खासदार, आमदार, शिक्षक, व्यापारी, प्राध्यापक, उपस्थित होते. त्याचं समाधान सर्वांचे आभार मानताना त्याच्या सफेद दाढीवर दिसत होतं.
धर्मापेक्षा माणूस मोठा आहे आणि माणसापेक्षा माणुसकी फार फार मोठी आहे. या विचारांची रुजवणूक ‘मामू’ कडे बघून होते. मामूचा शेवटचा मुलगा एस.एस.सी पास झाल्यावर लेखकाच्या सांगण्यावरून त्यानं त्याला कॉलेजात दाखल केलं.
मामूची आई देवाघरी गेल्यानंतर आईची आठवण सांगताना नातवंडं असलेला मामू लहान मुलासारखा वाटतो आणि आईची माया जगात कुठेच मिळत नाही, असे सांगताना त्याचे डोळे पाणावतात.
शंभर वर्षे जुना असलेल्या शाळेतला रेकॉर्ड मामू अचूक शोधून आणतो. माजी विद्यार्थी 1920-22 सालचा दाखला मागतो. त्यावेळी मामू अचूक ते रजिस्टर शोधून काढतो व वेळेत दाखला मिळाल्यावर त्या विदयाथ्याने मामूला चहासाठी आग्रह केल्यावर, चहा पिताना मामूच्या जुन्या आठवणींना उजाळा मिळतो. सरकारी सर्टिफिकेटच्या परीक्षा शाळेत असल्या की, म्हाताऱ्या मामूच्या पाखरासारख्या हालचाली सुरू होतात.
कधी खेळताना, कधी प्रार्थनेच्या वेळी एखादा मुलगा चक्कर येऊन कोसळला तर मामू रिक्षा आणून त्या मुलाला मायेने धीर देकन डॉक्टरकडे घेऊन जातो. त्याला वैदयकाचंही ज्ञान आहे. तो एखादया शिक्षकाला तब्येत सुधारण्यासाठी खारका खाण्याची पद्धत सांगतो. कुणाच्या पायाला लागलं तर कोणता पाला वाटून त्यावर लावावा याचा सल्ला मामू द्यायला विसरत नाही.
सव्वीस जानेवारी, पंधरा ऑगस्ट या राष्ट्रीय सणांच्या दिवशी मामूच्या हाताने राष्ट्रध्वज दंडावर चढतो व राष्ट्रगीत संपेपर्यंत मामू मान उंचावून झेंड्याकडे अभिमानाने बघत राहतो.
लेखकाकडे कुणी पाहुणा आला आणि नुसती मान डोलवली की, तोच इशारा पकडत मामू चहाची ऑर्डर देतो. पाहुणा बसेपर्यंत चहा दाखल होतो. मामू एखादया कार्यक्रमाच्या वेळी मुलांसमोर दहा-वीस मिनिटे बोलू शकतो.
शाळेतील कार्यक्रमाचे नेहमीप्रमाणे मामू नियोजन करत असतो. त्या कार्यक्रमात वक्ता कसा बोलतो ते एका कोपऱ्यात उभे राहून ऐकतो. कार्यक्रम संपल्यानंतर मामूला कार्यक्रमाबद्दल विचारणा झाली तर तो म्हणतो. बोलला चांगला तो, पण म्हणावी तशी रंगत आली नाही.
सरकारी नियमाप्रमाणे आणखी वर्षभरानंतर मामू आमच्यात नसेल पण असेच मामूच्या हातांनी शाळेत घंटेचे घण घण घण टोल पडत राहावे आणि हात जोडून व मिटल्या डोळ्यांनी प्रार्थना ऐकत बूला मामू दगडी खांबाला रेलून विचारात कायम हरवलेला बघायला मिळावा अशीच लेखकाची इच्छा आहे.
शाळेत शिपाई म्हणून काम करत असताना कर्तव्यनिष्ठ, नम्र, तत्पर, संवेदनशील वृत्तीमुळे मामू स्वतःचे वेगळे स्थान शाळेत निर्माण करतोच पण त्याची ग्रामीण भाषाही मनाला भिडणारी आहे.
समानार्थी शब्द / पर्यायी शब्द
चर्या – भाव/छटा – (feeling, emotion)
अंतर्भाव – समाविष्ट – (inclusion)
अनघड – अपरिपक्व, न घडलेला – (immature)
मासला – उदाहरण – (example)
कंठ – स्वर निघतो तो अवयव – (throat)
अज्ञात – अपरिचित, माहिती नसलेला – (unknown)
आळवणे – सुस्वराने गाणे
कोंब – अंकुर – (a sprout)
मुखडा – चेहरा – (face)
विलीन – समाविष्ट – (absorbed in. mereed)
अवाढव्य – खुप मोठे – (hure)
इमानी – प्रामाणिक – (an honest)
तुमान – पॅन्ट – (loose trousers)
पंपश् – पायातील बूटाचा प्रकार
चण – शरीरयष्टी – (figure)
उमदा – उदार, मोकळ्या मनाचा – (noble, generous)
उय – पद्धत (manner of action)
अगणित – असंख्य, मोजता न येणारे – (countless, innumerable)
वैदयक – वैदयशास्त्र – (the science of medicine).
वाक्प्रचार व त्याचे अर्थ :
गुंतून पडणे – विचारमग्न होणे.
इशारत मिळणे – आदेश मिळणे, खुणावणे, ऑर्डर मिळणे.
चौबाटा पांगणे – चहुकडे पांगणे.
पारख करणे – ओळखता येणे.
चाकरी करणे – नोकरी करणे.
चीज होणे – योग्य फळ मिळणे, यश प्राप्त होणे, कंठ दाटून येणे – गहिवरून येणे.
निधार बांधणे – ठाम निश्चय करणे.
आब असणे – नाव असणे / नावलौकिक असणे / भूषण असणे.
रुजू होणे – दाखल होणे.
लकडा लावणे – एखादया गोष्टीसाठी खूप मागे लागणे.
नेट धरणे – धीर धरणे.
मामू पाठ अकरावी स्वाध्याय | Mamu Swadhyay 11th | Maharashtra State Board 11th Marathi Solution
शिवाजी सावंत (१९४० ते २००२) :
सुप्रसिद्ध कादंबरीकार. ‘मृत्युंजय’ ही त्यांची कादंबरी म्हणजे त्यांच्या लेखनकर्तृत्वाचे शिखर आहे. चरित्रात्मक
कादंबरीलेखन हे त्यांचे आवडते लेखनक्षेत्र. ‘छावा’, ‘युगंधर’, ‘लढत’ या प्रसिद्ध कादंबऱ्या. ‘अशी मने असे नमुने’, ‘मोरावळा’,
‘लाल माती रंगीत मने’ हे व्यक्तिचित्रण संग्रह प्रसिद्ध. ‘शेलका साज’, ‘कांचनकण’ हे ललितलेखन प्रसिद्ध. भारतीय ज्ञानपीठाचा
‘मूर्तिदेवी’ पुरस्कार, सर्वोत्कृष्ट वाङ्मयाच्या महाराष्ट्र राज्य पुरस्काराने पाच वेळा गौरवान्वित. ‘पूनमचंद भुतोडिया’ हा बंगाली
पुरस्कार, पुणे विद्यापीठातर्फे ‘जीवनगौरव’ पुरस्कार अशा अनेक पुरस्कारांनी सन्मानित. १९९० यावर्षी साहित्याच्या नोबेल
पारितोषकासाठी नामांकन.
‘मामू’ हा व्यक्तिचित्रणात्मक पाठ असून मामूच्या स्वभावाच्या विविध पैलूंचे वर्णन पाठात केले आहे. प्रामाणिक,
देशाभिमानी, नम्र, सेवाभावी व सहृदयी असलेला ‘मामू’ माणुसकीचे विलोभनीय दर्शन घडवतो. समर्पक शब्दरचना, चित्रदर्शी
लेखनशैली यांमुळे ‘मामू’ हे व्यक्तिमत्त्व परिणामकारकतेने मनाला भिडते.
मामू
‘घण्‌घण्‌घण्‌ऽऽ!’ थोराड घंटेचे टोलांवर टोल पडत
राहतात. चैतन्याचे छोटे कोंब उड्या घेत वाड्याच्या
प्रार्थनामंदिराकडं एकवटू लागतात. समाधानी चर्येनं मामू
स्टुलावरून खाली उतरतो.
रांगा धरून उभे राहिलेले अनघड, कोवळे कंठ
जोडल्या हातांनी आणि मिटल्या डोळ्यांनी भावपूर्ण सुरात
प्रार्थनेतून अज्ञात शक्तीला आळवू लागतात.
मामू एका दगडी खांबाला रेलून आपली चुनेवाणाची
सफेद दाढी कुरवाळत ती समूह प्रार्थना ऐकत राहतो. त्याचं
मन कशात तरी गुंतून पडतं.
प्रार्थना संपते. ‘जनगणमन’ची इशारत मिळते.
खांबाला रेललेला मामू पाय जोडून सावधानचा पवित्रा
घेऊन खडा होतो.
या शाळेचा मामू एक अवयव झालाय. गेली चाळीस
वर्षे तो आपल्या अलिबाबाच्या हातानं घंटेचे टोल देत,
असे चैतन्याचे कोंब नाचवत आलाय. कोल्हापूर संस्थान
होतं तेव्हा राजाराम महाराजांच्या कारकिर्दीतील मामूची
नेमणूक आहे. त्यानं दोन राज्यं बघितली. संस्थानाचं आणि
लोकशाहीचं. कोल्हापूरकरांच्या कैक पिढ्या बघितल्या.
मामूच्या सफेद दाढीत जेवढे केस आहेत तेवढ्या
त्याच्या आठवणी असतील! खूप बघितलंय आणि भोगलंय
त्यानं. महाराजांचा मुक्काम पन्हाळ्यावर पडला तर मामूला
भल्या पहाटे उठून साथीदारांसह चौदा मैलांची पायपीट
करावी लागलीय; पण ही आठवण सांगताना कुठं वेदनेची
कळ त्याच्या दाढीधारी चर्येवर तरळत नाही. उलट एका
सच्च्या सेवकाला शोभेल अशी अभिमानाची झालर
त्याच्या मुखड्यावर उतरते.
डोळे किलकिले करत, भुवया
आक्रसून त्याच्या बुढ्या देहातील उमदं मन बोलून जातं,
‘सर, फाटेचं धुक्यातनं पन्हाळ्यावर चढणं लई गमतीचं.
आता वाटतं पर न्हाई झेपत.’
संस्थानं विलीन झाली आणि असा इमानी चाकरवर्ग
चौवाटा पांगला. त्यातच मामू या शाळेत रुजू झाला. एक
शिपाई म्हणून.
डुईला अबोली रंगाचा फेटा, अंगात नेहरू शर्टावर गर्द
निळं जाकीट, जाकिटाच्या खिशात चांदीच्या साखळीचं
एक जुनं पॉकेट वॉच, खाली घेराची आणि घोट्याजवळ
चुण्या असलेली तुमान, पायात जुनापुराणा पंपशू हा मामूचा
पोशाख आहे.
शाळेत तो शिपाई आहे; पण शाळेबाहेर तो बहुरूपी
आहे. कुठं फळांच्या मार्केटमध्ये एखाद्या बागवानाच्या
दुकानावर घटकाभर बसून त्याचं दुकान चालव, तो हातावर
ठेवेल ते अल्लाची खैर म्हणून आपलंसं कर; कुठं एखाद्या
मुस्लिम अधिकाऱ्याच्या बच्चाबच्चीला उर्दूची शिकवण
दे. एक ना दोन नानातऱ्हेचे उद्योग मामू करतो.
शाळेतील लोकांना तो शिपाई वाटतो.
शाळेबाहेरच्या
लोकांना त्याची अनेक रूपं दिसतात. मौलवी, व्यापारी,
उस्ताद या सगळ्यांचा अंतर्भाव करता येईल असं साऱ्यांनी
त्याला सुटसुटीत नाव देऊन टाकलंय-मामू!
दहा वर्षांपूर्वी मी या शाळेत रुजू झालो तेव्हापासून या
माणसाला जवळून पारखत आलोय. गरीब माणसानं किती
आणि कसं हुशार असावं याचा मामू एवढा मासला मला
काही बघायला मिळालेला नाही.
मी मामूच्या घरी गृहप्रवेशाच्या कार्यक्रमाला गेलो.
त्याची कर्तबगारी बघून खूप समाधान वाटलं. मामूनं
केलेल्या कष्टमय चाकरीचं फळ म्हणून असेल; पण त्याची
सगळीच मुलं गुणवान निघालीत. पैसा कमावतात म्हणून
माज नाही. बापाचा शब्द त्यांच्या लेखी शेवटचा शब्द
आहे. तो कधी खाली पडत नाही.
असंच एकदा मामूच्या घरी त्याच्या दुसऱ्या नंबरच्या
मुलाचं ‘शादी मुबारक’ निघालं. ठरल्याप्रमाणं मामू मला
आमंत्रण द्यायला आला. ‘‘सर, पोराचं लग्न हाय. यायला
पाहिजे.’’
‘‘मामू, तुमच्या पोराचं लग्न आहे तर न येऊन कसं
चालेल? नक्की येईन.’’ मी उत्तर िदलं.
एका मित्राला घेऊन संध्याकाळी शादीच्या मंडपात
गेलो. मंडप माणसांनी भरला होता. मामूनं पुढे येत मला
हाताला धरून आघाडीला नेऊन बसवलं.
त्या मंडपात आमदार होते, खासदार होते, बडे
व्यापारी होते, शिक्षक, प्राध्यापक होते. हयातभर अंगावर
पट्टा चढवून शिपाई म्हणून केलेल्या चाकरीचं चीज
झाल्याचं समाधान त्याच्या सफेद दाढीभर पसरलं होतं.
निका लागला.
मामूनं जमलेल्या लोकांचे आभार
मानण्यासाठी माईक हातात घेतला.
‘‘आज माज्या मुलाच्या लग्नाला आमदारसाहेब
आलेत, खासदारसाहेब आलेत, मृत्युंजयकार आलेतमाज्या गरिबाच्या...’’ मामूचा कंठ दाटून आला. त्याला
बोलता येईना. त्याची अनुभवानं पांढरी झालेली दाढी
थरथरत राहिली. मामूनं कसेबसे आभार मानून हातातील
माईक खाली ठेवला.
‘धर्मापेक्षा माणूस मोठा आहे आणि माणसापेक्षा
माणुसकी फार फार मोठी आहे!’ असे विचार घेऊनच त्या
दिवशी मी मंडपातून बाहेर पडलो.
मामूचा शेवटचा बच्चा शाबू माझ्या हाताखाली
शिकला. चांगल्या गुणांनी एस. एस. सी. पास झाला. तो
पास होताच मामूचं माझ्यामागं लकडं लागलं, ‘‘सर,
शाबूला कुठंतरी चिकटवा.’’
‘‘मामू, हा शेवटचा बच्चा. तुमच्यात कुणीच
पदवीधर नाही. याला शिकू द्या. याला नोकरीत
अडकवलात, की हा संपला. जरा नेट धरा. काही अडलं
नडलं मला सांगा.’’ मी मामूला दिलासा देत होतो.
बदलत्या काळाची पावलं ओळखून मामूनं निर्धार
बांधला. पोराला कॉलेजात दाखल केलं.
परवा परवा मामूची बुढी आई अल्लाला प्यारी झाली.
तिच्या आठवणी सांगताना मामूच्या डोळ्यांत पाणी
तरळलं. ‘दुनियेत सारं मिळेल सर; पण आईची माया
कुणाकडनं न्हाई मिळायची’, हे त्याचे बोल ऐकताना
नातवंडं असलेला मामू मला त्याच्या शाबूसारखा पोरवयाचा वाटला. त्याची आई वारली त्या दिवशी शाळेला
सुट्टी मिळाली.
हे हायस्कूल शंभर वर्षांवर जुनं आहे. इथलं रेकॉर्ड
त्यामुळं अवाढव्य आहे. कुणी माजी विद्यार्थी येतो.
१९२०-२२ सालातील आपल्या नावाचा दाखला मागतो.
मामू ते रजिस्टर अचूक शोधून त्याचं नाव धुंडून काढतो.
हाती दाखला पडलेला, बाप्या झालेला विद्यार्थी मामूचा
हात हातात घेऊन म्हणतो, ‘‘चलो मामू, चाय लेंगे.’’
‘‘कशाला? नगं आत्ताच घेतलाय. कुठं हाय आता
तुम्ही?’’, मामू त्याचा चहा नाकारण्याचा प्रयत्न करतो.
मनात जुन्या आठवणी रेंगाळणारा विद्यार्थी त्याचा हात
खेचून त्याला आग्रहानं चहाला नेतो. मग चहा पिता पिता
त्याच्या वेळच्या शिक्षकांच्या आठवणींना उजाळा मिळतो.
‘एम. आर. सर भारी माणूस. केवढा आब होता त्या
वक्ताला हायस्कूलचा.’ मामू हरवलेल्या काळाला मुठीत
पकडण्याचा प्रयत्न करतो.
ही शाळा सरकारी आहे. इथं ड्रॉईंगच्या, कॉमर्सच्या
सरकारी सर्टिफिकेटच्या परीक्षांचं केंद्र आहे. या परीक्षा
आल्या, की बुढा मामू पाखरागत हालचाली करू लागतो.
नंबर टाकणं, बाकडी हालवून बैठकीची व्यवस्था करणं,
पाणी देण्यासाठी गोरगरिबांची पोरं ऑफिसात आणून
दाखल करणं. पडेल ते काम मामू उत्साहानं करू लागतो.
कधी खेळताना, कधी प्रार्थनेच्या वेळेला एखादं पोरगं
चक्कर येऊन कोसळतं. रिक्षा आणून, त्यात त्या पोराला
घालून डॉक्टरकडं नेताना मामू त्याला आईच्या मायेने धीर
देत म्हणतो, ‘‘घाबरू नकोस. ताठ बस. काय झालं न्हाई
तुला.
’’
सव्वीस जानेवारी, पंधरा ऑगस्ट या राष्ट्रीय दिवशी
कधी कधी मामूच्या हातानं इथला राष्ट्रध्वज, दंडावर
सरसरत चढतो. शाळेच्या तिसऱ्या मजल्यावरच्या माथ्यावर
निकोप वाऱ्यावर फडफडत राहतो. फेट्याजवळ हाताचा
पंजा भिडवून मामू राष्ट्रगीत संपेपर्यंत ध्वजाकडं मान उंचावून
बघत राहतो.
माझ्याकडं कुणी बडा पाहुणा आला, की मामूकडं
बघत नुसती मान डुलवली, की तिचा इशारा पकडत मामू
चहाची ऑर्डर देतो. पाहुणा बसेपर्यंत चहा दाखल होतो.
‘‘राजे, चहा केव्हा सांगितलात?’’ पाहुणा आश्चर्यानं
विचारतो. मी उत्तर देतो, ‘‘ऐतिहासिक काळात वावरतो
ना सध्या! नुसती इशारतीबरहुकूम कामं हाेतात आमची!’’
एकदा मी आणि मामू शाळेच्या व्हरांड्यात बाकावर
गप्पा मारत बसलो. त्या दिवशी मामू खुलला होता.
संस्थानिकांच्या काळच्या, वाड्यावरच्या एक-एक अजब
गमती सांगत होता. तीन तास केव्हा मागं पडले होते
दोघांनाही कळलं नाही.
प्रसंगी मामू एखाद्या कार्यक्रमाच्या वेळी
मुलांच्यासमोर दहा-वीस मिनिटे एखाद्या विषयावर बोलू
शकतो. त्याला जसं उर्दूचं ज्ञान आहे तसंच त्याला
वैद्यकाचंही ज्ञान आहे.
लहानसर चण असलेल्या
शिक्षकाला तो म्हणतो, ‘‘काय पवार सर, काय ही तब्येत?
पैसं काय कोन उरावर बांधून नेणार जाताना? जरा अंग
धरीसारकं कायतरी खावा. मी सांगतो तुमाला. साखरेच्या
पाकात तूप घालून त्यात शेरभर साफ धुतलेल्या खारका
बिया काढून पंधरा दिस मुरतीला घाला. रोज सकाळी
अनोशा पोटी दोन-दोन खावा. म्हयन्याभरात तुमाला कुनी
वळखनार न्हाई!’’
कुणाच्या पायाला लागलं तर त्यावर कुठला पाला
वाटून लावावा याचा सल्ला द्यायला मामू विसरत नाही.
कुणाचं पोट बिघडलं तर त्यावर कुठला काढा प्यावा याची
सूचना द्यायला तो चुकत नाही.
शाळेत एखादा कार्यक्रम निघाला, की त्याची
आखणी मामूच्या हातात येते.
फ्लॉवरपॉटपासून
टेबलक्लॉथपर्यंत सारी जुपी जोडून देऊन पुन्हा कार्यक्रमाच्या
वेळी एखादा कोपरा धरून, वक्ता काय काय बोलतो हे तो
नीट ध्यान देऊन ऐकतो. कार्यक्रम संपला, की मामूला
विचारावं, ‘कसा झाला कार्यक्रम?’ वक्त्यात काही खास
नसेल तर नाराजी प्रकट करण्याचीही त्याची एक ढब आहे.
‘बोललं चांगलं ते, पर म्हनावी तशी रंगत न्हाई भरली.’
आणखी वर्षानंतर मामू या शाळेतून सेवानिवृत्त
होणार. रोजाना दिसणारा त्याचा अबोली रंगाचा फेटा
आणि सफेद दाढी आता दिसणार नाही. माणसाच्या
आयुष्याला कुठं ना कुठं वळण असतं. टाळतो म्हटल्यानं ते
नाही टाळता येत.
सरकारी नियमच आहे. त्याप्रमाणे मामूला घरी जावं
लागणार; पण मला मात्र वाटत राहातं, की त्याच्या
शेवटच्या क्षणापर्यंत त्याच्या हातानं इथल्या थोराड घंटेचे
घण्‌घण्‌घण्‌’ असे टोल पडत राहावेत. त्या टोलांच्या
तालावर चैतन्याचे अगणित कोवळे कोंब नाचत राहावेत.
जोडल्या हातांनी अाणि िमटल्या डोळ्यांनी, कवळिकीच्या
असंख्य अनघड कंठांतून प्रार्थनेचे धीरगंभीर बोल असेच
उमटत राहावेत आणि दगडी खांबाला रेलून ते प्रार्थनाबोल ऐकताना बुढा, पार बुढा झालेला मामू असा कसल्यातरी
विचारात कायमचा हरवलेला बघायला मिळावा.
Maharashtra State Board 11th Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 1 मामू11th Marathi Digest Chapter 1 मामू Textbook Questions and Answers
- मामू पाठ अकरावी स्वाध्याय
- मामू पाठ अकरावी स्वाध्याय स्वमत
- मामू पाठ स्वाध्याय
- मामू पाठ अकरावी
- मामूच्या शेवटच्या मुलाचे नाव
- मामू या पाठाचे लेखक
- मामू पाठ
- मामू धडा स्वाध्याय
- मामू पाठ अकरावी स्वाध्याय pdf
- मामू या धड्याचे प्रश्न उत्तर
- मामू या पाठाचे लेखक कोण आहेत
- इयत्ता अकरावी मराठी स्वाध्याय mamu
- मामू पाठ अकरावी स्वाध्याय pdf
मामू पाठ अकरावी स्वाध्याय | Mamu Swadhyay 11th | Maharashtra State Board 11th Marathi
विद्यार्थी मित्रांनो तुम्हाला ही ब्लॉग पोस्ट म्हणजे लेख कसा वाटला आम्हाला कमेंट मध्ये नक्की कळवा तुमची प्रत्येक कमेंट आम्ही वाचत आहोत आणि या कमेंट मधून प्रेरणा घेऊनच अजून काही पोस्ट बनवण्याचा प्रयत्न करत आहोत तुम्हाला इयत्ता अकरावी विषय कोणत्याही धड्याचा किंवा कोणत्याही विषयाची कोणतीह गोष्ट समजली नसेल तर आम्हाला कमेंट मध्ये कळवा आम्ही तुमच्यासाठी त्याविषयी नवीन लेख घेऊन येण्याचा लवकरात लवकर प्रयत्न करूया तुम्ही ही ब्लॉग पोस्ट अर्थातच लेख तुमच्या सर्व मित्र परिवार आशिष शेअर करावे जेणेकरून त्यांना देखील मामू पाठाचे प्रश्न उत्तर आणि आम्ही तुमच्यासाठी जे जे चांगले लेख घेऊन येत आहोत त्या सर्वांचा फायदा होईल धन्यवाद आपले अकरावीचे वर्ष चांगले जाऊ हीच ईश्वर प्रार्थना