मुद्रितशोधन स्वाध्याय | Mudarik Shodhan Swadhyay 11th | Maharashtra State Board 11th Marathi Solution
खालील कृती करा.
प्रश्न 1. मुद्रितशोधकाच्या भूमिकेचे आजच्या काळातील महत्त्व तुमच्या शब्दांत लिहा.
व्याकरणाच्या परिपूर्ण अभ्यासाने जाणीवपूर्वक लक्ष देऊन लेखनातील त्रुटी काळजीपूर्वक दूर करण्याचे काम करणारी व्यक्ती म्हणजे मुद्रितशोधक. कोणतेही लेखन करताना महत्त्वाचा घटक म्हणजे त्यातील लिखित मजकुराची शुद्धता सांभाळणे. लिखित मजकुरातील व्याकरण शुद्धतेबरोबरच आशयाचे अचूक संपादन करणे आवश्यक असते. ही जबाबदारी पूर्ण करण्यासाठी लेखकाबरोबरच ते लेखन निर्दोष करण्यासाठी मुद्रिकशोधक हा घटक महत्त्वाचा असतो.
हस्तलिखित मजकुरापेक्षा छपाईतील मजकूर हा वाचकांच्या मनावर चांगला परिणाम करतो. आज वृत्तपत्रे, नियतकालिके, ग्रंथ, पुस्तके, हस्तपुस्तिका, दिवाळी अंक, लहान मोठी पत्रके, संस्थाचे अहवाल, स्मरणिका, शुभेच्छा पत्रे, इत्यादी विविध प्रकारांमध्ये मुद्रित साहित्याची निर्मिती मोठ्या प्रमाणावर होत आहे. त्यात काळानुसार वाढच होणार आहे. ही वाढ समाजाच्या सामाजिक व सांस्कृतिक क्षेत्रातील जागृतीचे आणि प्रगतीचे लक्षण मानले जाते.
कोणत्याही प्रकारच्या लेखनाचे अंतिम मुद्रण होण्यापूर्वी मुद्रिते बारकाईने वाचून त्यातील त्रुटी दूर करून ते लेखन वाचनीय व निर्दोष होणे, यासाठी मुद्रितशोधकाची भूमिका फार महत्त्वाची आहे. मुद्रितशोधक व्यावसायिक दृष्टीने प्रभावी कार्य करू शकतो. स्थानिक ते जागतिक स्तरावर संगणक युगातदेखील वाचन संस्कृती टिकवून ठेवण्यासाठी त्याचे स्वरूप, मांडणी, त्यातील आशय उत्तमरित्या वाचकापर्यंत पोहोचणे गरजेचे आहे.
मुद्रितशोधन ही एक कला असून ते एक शास्त्रही आहे तसेच तो एक व्यवसायसुद्धा आहे. उत्तम मुद्रितशोधक या व्यवसायाला आपल्या अभ्यासातील सातत्याने, अनुभवाने उत्तम दर्जा प्राप्त करून देऊ शकतो.
प्रश्न 2. मुद्रितशोधनासाठी लागणारी कौशल्ये सविस्तर विशद करा.
SOLUTION:
मुद्रितशोधन म्हणजे लेखकांकडून प्रमाण लेखनात अनवधानाने राहिलेल्या त्रुटी दूर करून लेखनातील दोष काढणे. व्याकरणाच्या परिपूर्ण अभ्यासाने जाणीवपूर्वक लक्ष देऊन लेखनातील त्रुटी दूर करण्याचे मुद्रितशोधकाचे काम असते. त्यासाठी लागणारी कौशल्ये पुढीलप्रमाणे होत.
- मुद्रितशोधकाला भाषेची उत्तम जाण हवी.
- केवळ प्रमाणभाषेनुरूप व्याकरणाची शुद्धता तपासणे एवढेच काम मुद्रितशोधकाचे नसून लिहिलेला मजकूर हा अर्थपूर्ण तसेच बिनचूक आहे का? त्यातील संदर्भ अचूक व योग्य आहेत का? हे तपासणे सुद्धा आहे.
- मुद्रितशोधकाला मुद्रणविषयातील तंत्र, दृष्टी व परिपूर्ण ज्ञान असावयास हवे.
- आपले ज्ञान अदययावत ठेवण्याची आवश्यकता असते.
- कामावरील निष्ठा, अनेक विषयांसहित मजकुरामधील रुची व जाण असण्याची गरज असते.
- कामाचा अनुभव हा मुद्रितशोधकाला परिपूर्ण व प्रगल्भ करत असतो.
- सक्षम मुद्रितशोधकासाठी चिकाटी, अभ्यासातील सातत्य व सराव या गोष्टींची आवश्यकता असते.
- प्रतिभासंपन्न लेखक व जागरुक प्रकाशक यांच्याप्रमाणे तज्ज्ञ मुद्रितशोधक हा तपश्चर्येने आपली ओळख बनवू शकतो.
- मुद्रितशोधनासाठी ग्रंथाच्या विषयानुरूप त्या, त्या विषयांचे ज्ञान व भाषेची जाण असणे आवश्यक असते.
- अनेक विषयांची रुची व समज असण्याचीसुद्धा आवश्यकता असते.
प्रश्न 3. ‘मुद्रितशोधनातील नजरचुकीने राहिलेली चूक अर्थाचा अनर्थ करते’, या विधानाची सत्यता स्पष्ट करा.
SOLUTION:
लेखकांकडून प्रमाण लेखनात अनावधानाने राहिलेल्या त्रुटी दूर करून लेखन निर्दोष करणे म्हणजे मुद्रितशोधन. वृत्तपत्रे, सप्ताहिके, ग्रंथ, पुस्तके, शुभेच्छपत्रे, दिवाळी अंक अशा विविध साहित्याची वाचक संख्या खूप मोठी आहे. त्यामुळे त्यामध्ये लिहिलेला मजकूर आशयदृष्ट्या व्याकरणदृष्ट्या तसेच वाक्यरचना, त्यांतील संदर्भ, लेखननियमानुसार लेखन अचूक आहे की नाही हे पाहणे फार महत्त्वाचे ठरते.
त्यामुळे मुद्रितशोधकाची जबाबदारीही वाढते कारण मुद्रितशोधनातील नजरचुकीने राहिलेली चूक अर्थाचा अनर्थ करू शकते. उदा. ‘सुप्रसिद्ध संगीतकाराचा गौरव’ या शीर्षकाऐवजी जर ‘कुप्रसिद्ध संगीतकाराचा गौरव’ असे प्रसिद्ध झाले तर किती गोंधळ होऊ शकतो हे सांगण्याची गरज नाही. एखादया वाक्याची पुनरावृत्ती झाली किंवा एखादे वाक्य किंवा परिच्छेद गाळला गेला तरी वाचकाला त्या वाक्यांचे अर्थ लागत नाहीत.
वाचनातील सलगता निघून जाते. ‘दिन’ या शब्दाचा अर्थ दिवस व ‘दीन’ या शब्दाचा अर्थ गरीब. मग कोणताही दिन असेल जसे वर्धापनदिन किंवा पर्यावरण दिन तो ‘दीन’ असा लिहिला गेला तर एका हस्व वेलांटीमुळे त्या शब्दाचा पूर्ण अर्थच बदलून जातो. असे प्रत्येक भाषेत विविध शब्द आहेत ज्यांच्यामधील एका अक्षरामध्ये जरी व्याकरणदृष्ट्या चूक झाली तर अर्थाचा अनर्थ होऊन गंभीर परिस्थितीतही विनोदनिर्मिती होते आणि हे टाळण्यासाठी मुद्रितशोधनात खूप बारकाईने अचूक दुरुस्त्या करून त्यातील त्रुटी दूर करून लेखन आशयदृष्ट्या शुद्ध करणे गरजेचे ठरते.
प्रश्न 4. थोडक्यात वर्णन करा.
(a) मुद्रितशोधनाची गरज
SOLUTION:
मराठी भाषेत लेखन करतेवेळी महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे मजकुराच्या लेखनातील शुद्धता तपासणे. लेखनातील व्याकरणाच्या शुद्धतेबरोबरच अचूक संपादन करणेही तितकेच महत्त्वाचे असते. कोणत्याही मजकुरातील आशयाची शुद्धता व ते अचूक असण्याची जबाबदारी लेखकाची असली तरी व्याकरणाच्या दृष्टीने ते लेखन निर्दोष असणे आवश्यक असते. त्यासाठी मुद्रितशोधनाची गरज असते. तसेच लेखनाचे सखोल ज्ञान लेखकाला असतेच असे नाही. त्यामुळे लिहिण्याच्या ओघात अनवधानाने काही त्रुटी राहून जातात व लेखनात पुनरुक्तीही होऊ शकते त्यासाठी मुद्रितशोधनाची गरज असते.
(b) मुद्रितशोधन प्रक्रिया
SOLUTION:
- मूळ लेखन व टंकलिखित मजकुराचे साहाय्यकाच्या मदतीने वाचन करणे.
- पहिल्या वाचनात खूप शंका व दुरुस्त्या असतील तर त्याचे निराकरण दुसऱ्या वाचनात करून किंवा नवीन आढळलेल्या दुरुस्त्या करणे. पृष्ठ मांडणी, पृष्ठ क्रमांक, अनुक्रमणिका, चित्रे व आकृत्या इत्यादींची योग्य मांडणी अपेक्षित असते.
- तिसऱ्या वाचनात दुसऱ्या मुद्रितातील दुरुस्त्या तपासून मजकूर अंतिम छपाईला जाण्याआधी लेखक व मुद्रितशोधकाने कटाक्षाने वाचन करणे.
- मुद्रितशोधकाने मजकूर. तपासताना मुद्रितातील चुका मुद्रितशोधनाच्या खुणांचा उपयोग करून बाजूला प्रत्येक खुणेनंतर तिरकी रेष करावी.
- मूळ प्रतीतील वाचन मुद्रितात शोधावे. प्रत्येक विरामचिन्हाचा लक्षपूर्वक विचार करायचा असतो.
- नंतर लेखक सॉफ्ट कॉपी मुद्रकाकडे पाठवतो. ती योग्य आहे की नाही हे तपासून पुन्हा ती मुद्रक लेखकाकडे पाठवतो. अंतिम मुद्रित निर्दोष करण्यासाठी पुन्हा ते मुद्रितशोधकाकडे येते. त्यातील काम पूर्ण झाल्यानंतर ती निर्दोष होऊन पुन्हा मुद्रणासाठी पाठविण्यात येते.
प्रश्न 5. खालील खुणांचा अर्थ स्पष्ट करा.
SOLUTION:
प्रश्न 6. खालील तक्ता पूर्ण करा.
SOLUTION:
प्रश्न 7. खालील गद्य उताऱ्याचे मुद्रितशोधन करून उतारा पुन्हा लिहा.
रामण अतीषय उत्कृष्ट व्याख्याते होते त्याच व्याख्यान एकायला ५००० पेक्षा जास्त लोक जमतत त्यांच भाषण ज्ञान वर्धक असायचच पण अनेक विनोदी आणी किस्से यांनी ते व्याख्यान आपल रंगऊन टाकत ते बोलायला लागले की लोकाला वेळेचं भान च राहत नसे लोकांचे चेरे आनंदं आणि हास्य यांनी फूलुन जा असत असे हे रामन
SOLUTION:
मुद्रितशोधन करून उतारा :
रामन अतिशय उत्कृष्ट व्याख्याते होते. त्यांचे व्याख्यान ऐकायला ५००० पेक्षा जास्त लोक जमत. त्यांचे भाषण ज्ञानवर्धक असायचेच; पण अनेक विनोदी किस्से यांनी ते आपलं व्याख्यान रंगवून टाकत. ते बोलायला लागले की लोकांना वेळेचं भानच राहत नसे. लोकांचे चेहरे आनंद आणि हास्य यांनी फुलून जात असत, असे हे रामन.
खालील कृती करा.
प्रश्न 1. मुद्रितशोधन व व्याकरण यांचा सहसंबंध सविस्तर लिहा.
SOLUTION:
लेखन करताना महत्त्वाचा घटक म्हणजे मजकुराची शुद्धता सांभाळणे. त्या मजकुराची आशयशुद्धतेची व अचूकतेची जबाबदारी लेखकाएवढीच मुद्रितशोधकाचीही असते. कोणताही मजकूर वाचताना व्याकरण, वाक्यरचना आणि लेखनानियानुसार लेखन या घटकांचा विचार करून त्यातील त्रुटी दूर करून ते लेखन निर्दोष करणे म्हणजेच मुद्रितशोधन. भाषेचा दर्जा उत्तम असेल तर एखादा ग्रंथ किंवा पुस्तक परिपूर्ण वाचनीय होते.
त्यासाठी मुद्रितशोधनात व्याकरणाचे महत्त्व अधिक आहे. वाक्यरचना, शब्दांची पुनरावृत्ती होत नाही ना, तसेच त्यातील संदर्भ योग्य व अर्थपूर्ण आहेत का याचबरोबरच नाम, कर्म, कर्ता, विशेषण, क्रियापद यांचा अभ्यासही मुद्रितशोधनासाठी महत्वाचा असतो. छापून आलेला मजकूर हा लेखननियमानुसारच असणार अशी वाचकाची अपेक्षा असते. त्यातील संदर्भ तो प्रमाण मानत असतो. त्यासाठी शब्दांच्या जातीचा योग्य क्रम, योग्य विरामचिन्हांचा वापर ते लेखन निर्दोष करते. त्यासाठी मुद्रितशोधकाचा व्याकरणाचा सखोल अभ्यास असणे आवश्यक आहे.
कारण मराठी भाषेत असे अनेक शब्द आहेत की ज्यांना भिन्न अर्थ आहेत. त्याचा वापर वाक्यात कुठे व कसा वापरायचा त्यावर त्याचे अर्थ अवलंबून असतात. उदाहरण दयायचे झाले तर – हार – फुलांचा हार किंवा हार – पराभव, नाद – आवाज किंवा नाद – छंद मग वाक्यात कोणता शब्द अचूक बसतो हे मुद्रितशोधनात पाहण्याची गरज आहे. कारण वाक्यातील त्या शब्दांच्या उपाययोजनावर त्या वाक्याचा अर्थ अवलंबून असतो. त्यासाठी मुद्रितशोधन आणि व्याकरण यांचा सहसंबंध खूप जवळचा आहे. त्याचा अभ्यास हा मुद्रितशोधन या शास्त्रात खूप परिणामकारक ठरतो.
प्रश्न 2. संगणकाबरोबर स्पेलचेकर असताना मुद्रितशोधनाची आवश्यकता स्पष्ट करा.
SOLUTION:
आजच्या नवीन संगणकीय तंत्रज्ञानानुसार मुद्रितशोधनाचे काम खूप सोपे झाले असले तरी ते निर्दोष झाले आहे असे म्हणता येणार नाही.
संगणकीय शब्दलेखन तपासण्याचे काम करणारा (स्पेलचेकर) शब्द बरोबर आहे किंवा चूक आहे एवढेच तपासतो. उदा. ball हा शब्द boll असा मुद्रितामध्ये type झाला असेल तर ‘0’ च्या जागी तो a ही दुरुस्ती करू शकतो. तसेच एखादया शब्दाला पर्यायी शब्द देखील वापरू शकतो. परंतु तो शब्द त्या वाक्यात योग्य आहे की नाही, त्या शब्दाचा वाक्याच्या अर्थाशी संबंध अचूक आहे का? हे त्याला समजत नाही. ते काम मुद्रितशोधकाचे असते.
एखादया शब्दाला योग्य विशेषण किंवा वाक्याच्या अर्थाला योग्य क्रियापद वापरणे हे मुद्रितशोधकच पाहू शकतो. मजकुरातील एखादा परिच्छेद गाळला गेला, चुकीचे संदर्भ दिले गेले, वाक्याचा क्रम चुकीचा असला तर या गोष्टी स्पेलचेकरच्या लक्षात येत नाहीत. मूळ मजकुरानुसार तपासला जाणारा मजकूर पाहण्याचे काम मुद्रितशोधकाचे असते. स्पेलचेकर हा मुद्रितशोधकाला पर्याय नसून तो मुद्रितशोधकाचा साहाय्यक म्हणून काम करत असतो.
त्यामुळे स्पेलचेकरवर संपूर्णतः अवलंबून राहता येत नाही. त्या मजकुरातील त्रुटी दूर करण्याचे आणि शुद्धतेचे काम मुद्रितशोधकालाच करावे लागते. त्यामुळे संगणकाबरोबर स्पेलचेकर असतानादेखील मुद्रितशोधनाची आवश्यकता असते.
कृती : खालील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सुचनेनुसार कृती करा.
प्रश्न 1.
घटनांचे परिणाम लिहा.
घटना – परिणाम
(१) एखादया राष्ट्राची भाषा विकसित झाली – …………………………………
(२) भाषा जितक्या दर्जेदारपणे वाचकांसमोर येईल – …………………………………
SOLUTION:
घटना – परिणाम
(१) एखादया राष्ट्राची भाषा विकसित झाली – की राष्ट्र विकसित होते
(२) भाषा जितक्या दर्जेदारपणे वाचकांसमोर येईल – त्या प्रमाणात समाजाची दिशा ठरू लागते.
प्रश्न 2. साहित्य निर्मिती व्यवहारातील घटकांच्या या बाबी ग्रंथाला उच्च निर्मिती क्षमता प्राप्त करून देतात.
(१) [ ……………… ]
(२) [ ……………… ]
(३) [ ……………… ]
(४) [ ……………… ]
SOLUTION:
साहित्य निर्मिती व्यवहारातील घटकांच्या या बाबी ग्रंथाला उच्च निर्मिती क्षमता प्राप्त करून देतात.
(१) [त्यांची तज्ज्ञता]
(२) [त्या क्षेत्रातील अधिकार]
(३) [सौंदर्यदृष्टी]
(४) [निष्ठा]
भाषा आणि समाज यांचे ………………………………………… अधिक महत्त्वाचे मानतो. (पाठ्यपुस्तक पृष्ठ क्र. ९४)
प्रश्न 3.
SOLUTION:
प्रश्न 4.
SOLUTION:
प्रश्न 5.
SOLUTION:
प्रश्न 6.
चूक की बरोबर ते लिहा.
(a) भाषा आणि समाज यांचे अनन्यसाधारण नाते नसते.
(b) लेखकांनंतर मजकुराचे वारंवार वाचन करणारा जर कोणी असेल तर तो मुद्रितशोधक असतो.
(c) मुद्रितशोधन ही कला असून ते एक शास्त्र आहे.
SOLUTION:
(a) चूक
(b) बरोबर
(c) बरोबर
प्रश्न 7. तुम्हांला माहीत असलेल्या दोन प्रकाशकांची नावे लिहा.
(a) [ ]
(b) [ ]
SOLUTION:
तुम्हांला माहीत असलेल्या दोन प्रकाशकांची नावे लिहा.
(a) मॅजेस्टिक प्रकाशन
(b) ग्रंथाली प्रकाशन
प्रश्न 8. तुम्हाला आवडणाऱ्या दोन लेखकांची नावे लिहा.
(a) …………………
(b) …………………
SOLUTION:
तुम्हाला आवडणाऱ्या दोन लेखकांची नावे लिहा.
(a) पु. ल. देशपांडे
(b) कुसुमाग्रज / वि. वा. शिरवाडकर
प्रश्न 9. खालील तक्ता पूर्ण करा.
SOLUTION:
कृती : खालील वाक्ये मुद्रितशोधन करून पुन्हा लिहा.
प्रश्न 1. पिंपळावर मोरपिसाप्रमाणे मऊ मुलायम पाणे उमलली आहेत.
SOLUTION:
पिंपळावर मोरपिसाप्रमाणे मऊ मुलायम पाने उमलली आहेत.
प्रश्न 2. तेथील हवामानाचा परिणाम शेतीवर होते.
SOLUTION:
तेथील हवामानाचा परिणाम शेतीवर होतो.
प्रश्न 3. मी अनेक प्रक्षणीय स्थळांना भेटी दिल्या आहेत.
SOLUTION:
मी अनेक प्रेक्षणीय स्थळांना भेटी दिल्या आहेत.
स्वमत :
प्रश्न 1. भाषा आणि समाज यांचे अनन्यसाधारण नाते असते.
SOLUTION:
भाषा आणि समाज यांचा परस्परसंबंध आहे म्हणून त्यांचे अनन्यासाधारण नाते आहे. आपल्या मनातील भावना, विचार आणि कल्पना व्यक्त करण्याचे भाषा हे एक महत्त्वाचे संवादमाध्यम आहे. मानव जेव्हा आदिमानवाच्या काळात रहात होता तेव्हापासून त्याची भाषा त्याच्यासोबत होती. मात्र तेव्हा त्या भाषेचे वेगळे स्वरूप होते. हळूहळू तो समाज करून राहू लागला तेव्हा हावभाव, चित्र, खाणाखुणा या चिन्ह भाषेच्या स्वरूपातून आपल्या भावभावना दुसऱ्यांपर्यंत पोहचवत होता. मग त्याने चिन्हव्यवस्था निर्माण केली. निसर्ग, परिसर, दृश्य-अदृश्य गोष्टी यांना त्याने शब्द दिले.
ध्वनीच्या मार्फत आपण बोलू शकतो याची त्याला जाणीव झाली. मग मानवाचा हळूहळ भाषिक विकास होऊ लागला. भाषेचा विकास होता होता त्याचा सामाजिक विकास होऊ लागला. राजकीय स्थित्यंतरे, आक्रमणे होत जातात तेव्हा समाज बिथरतो, मिसळतो त्यामुळे भाषेचीसुद्धा सरमिसळ होते. महाराष्ट्रावर पोर्तुगीज, यवन, फ्रेंच यांची आक्रमणं झाली त्यावेळी त्या लोकांनी आपल्या बोलीभाषेतले बरेचसे शब्द आपल्याला दिले.
आपल्या भाषेने ते शब्द स्वीकारले म्हणून तर आपल्या भाषेत उर्दू, अरबी, फारसी, इंग्रजी अशा शब्दांचा मिलाप झालेला दिसतो. भाषा ही सतत परिवर्तनशील, प्रवाही असते. काळाप्रमाणे आपले आजी-आजोबा, आई-बाबा आपली भावंडे, आपल्या मित्रांची भाषा, व्हॉटस् अॅपची भाषा यातही बदल होत गेलेले दिसून येतात.
मुद्रितशोधन प्रास्ताविक
कोणत्याही प्रकारच्या लेखनात त्या लेखनातील व्याकरण शुद्धतेबरोबर आशयाचे संपादन हे महत्त्वाचे असते. त्याची जबाबदारी लेखकाबरोबरच लेखन निर्दोष करणाऱ्या मुद्रितशोधकाचीही तेवढीच असते. हस्तलिखित मजकुरापेक्षा छपाई केलेल्या मजकुराचा वाचकांच्या मनावर चांगला परिणाम होतो. हे मुद्रण कलेचा जन्म होण्यापूर्वी मानवाने या संदर्भात अनेक प्रयोग केले होते. आजच्या तंत्रज्ञानाच्या युगात मुद्रितशोधनाचे महत्त्व अधिक आहे.
मुद्रितशोधन स्वरूप :
मुद्रितशोधन – लेखकांकडून प्रमाण लेखनात अनवधानाने राहिलेल्या त्रुटी दूर करून लेखन निर्दोष करणे म्हणजे ‘मुद्रितशोधन’ (Proof Reading) होय.
मुद्रितशोधक – व्याकरणाच्या परिपूर्ण अभ्यासाने जाणीवपूर्वक लक्ष देऊन लेखनातील त्रुटी काळजीपूर्वक दूर करण्याचे काम करणारी व्यक्ती म्हणजे ‘मुद्रितशोधक’ (Proof Reader) होय.
लेखकाला प्रत्येक वेळी लेखनाचे सखोल ज्ञान असतेच असे नाही. त्यामुळे लिहिण्याच्या ओघात अनवधानाने काही लिहावयाचे राहून जाते व त्यात पुनरावृत्ती होऊ शकते. व्याकरण व लेखननियमानुसार लेखन अचूक व निर्दोष होण्यासाठी मुद्रितशोधनाची गरज असते. स्थानिक ते जागतिक स्तरावर लिखित मजकुराची आवश्यकता असल्याने मुद्रितशोधनाची व्याप्ती मोठी आहे.
मुद्रितशोधकाचे महत्त्व : भाषा व समाज यांच्यात अनन्यसाधारण नाते आहे. एखादया राष्ट्राच्या भाषेचा विकास झाला की राष्ट्राचा विकास होत असतो.त्याची सर्वांगीण प्रगती होते. भाषा लिहिणारे, वाचणारे, बोलणारे यांचे प्रमाणही वाढते. या भाषेचा दर्जा जेवढा उत्तम असेल तेवढी समाजाची प्रगती अधिक.
त्या भाषेचे जतन संवर्धन योग्य पद्धतीने करण्याची जबाबदारी मुद्रितशोधकाची असते. साहित्य निर्मितीमध्ये लेखक, टंकलेखक, मुद्रितशोधक, मुद्रक व प्रकाशक हे अत्यंत महत्त्वाचे घटक असून त्यांचे सखोल ज्ञान, भाषाप्रभुत्व, सौंदर्यदृष्टी, साहित्य निष्ठा या गोष्टी ग्रंथाच्या उच्चनिर्मितीसाठी कारणीभूत असतात. लेखकांनंतर तो ग्रंथ परिपूर्ण व वाचनीय करण्याचे काम मुद्रितशोधक करतो.
लेखक व मुद्रक यांमधील तो दुवा तर असतोच शिवाय भाषेचा संवर्धक, रक्षणकर्ता, प्रकाशकांचा मित्र व वाचकांचा प्रतिनिधी अशा विविध भूमिका तो पार पाडत असतो. उत्तम मुद्रिकशोधक मुद्रितशोधन या व्यवसायाला उत्तम दर्जाचे स्थान देऊ शकतो.
मुद्रितशोधकाची भूमिका : मुद्रिकशोधकाला भाषेची उत्तम जाण येण्यासाठी भाषेच्या अभ्यासासोबत, स्वयंअध्ययन, विविध वाचन, व्याकरणाची जाण, लेखन, चिंतन या गोष्टींची गरज असते. मुद्रितशोधनाची भूमिका ही केवळ प्रमाणभाषेतील लेखन तपासणे इतकी मर्यादित नसून वाक्ये अर्थपूर्ण आहेत का? त्यातील संदर्भ योग्य आहेत का? शब्दांची पुनरावृत्ती होत नाही ना? याचीही काळजी त्याला घ्यावी लागते.
पुस्तकांचे पृष्ठ क्रमांक, अनुक्रमाणिका, मजकुराची सलगता याकडेही त्याचे दुर्लक्ष होता कामा नये. त्याला मजकुरासंदर्भात काही शंका निर्माण झाल्या तर त्या निदर्शनास आणून देणेही गरजेचे असते. लेखकाचा मजकूर निर्दोष व सुंदर करून तो वाचकांपर्यंत पोहचविण्याची जबाबदारी मुद्रितशोधकाची असते.
पुस्तकाचे संपादन, सूची, शब्दांकन, लेखन, भाषांतर, अनुवाद अशा कामे करून जाणकार, मुद्रितशोधक आपली क्षमता विकसित करू शकतो. कारण चांगला मुद्रितशोधक होणे ही एक तपश्चर्याच आहे.
मुद्रितशोधनासाठी आवश्यक ज्ञान, कौशल्ये : मुद्रितशोधकाला भाषेची उत्तम जाण हवी. प्रमाणभाषेनुरूप व्याकरण शुद्धतेबरोबरच लिहिलेला मजकूर अर्थपूर्ण व बिनचूक आहे का? हे तपासणे व याची जाण असणे मुद्रितशोधकासाठी आवश्यक असते.
मुद्रितशोधकाला मुद्रणविषयक तंत्र व दृष्टी हवी. आपले ज्ञान अदययावत ठेवणेही महत्त्वाचे असते. अनेक विषयांतील रुची, कामावरील निष्ठा या गोष्टीही तितक्याच महत्त्वाच्या आहेत. उत्तम मुद्रितशोधक होण्याच्या दृष्टीने चिकाटी, अभ्यासातील सातत्य, सराव या गोष्टींना महत्त्व असून या गोष्टी मुद्रितशोधकाला परिपूर्ण व प्रगत करतात. या गोष्टींमुळे तो स्वत:ची वेगळी ओळख निर्माण करू शकतो. मुद्रितशोधकाची साधनसामग्री – ज्या भाषेतील मुद्रिते तपासयाची त्या भाषेतील शब्दकोश उदा. मराठी, हिंदी, इंग्रजी, व्याकरणविषयक पुस्तके, संदर्भ ग्रंथ, मुद्रित शोधनाच्या खुणांचा तक्ता.
शैली पुस्तिका, प्रमाणभाषेची नियमावली पुस्तिका या साधनांचा उपयोग केल्याने मुद्रितशोधकाचे काम निर्दोष व सुलभ होते.
मुद्रितशोधनाचे तंत्र – कोणत्याही मुद्रिताची किमान तीन वाचने होतात. पहिले वाचन – मूळ मजकूर, टंकलिखित मजकूर यांचे वाचन साहायकाच्या मदतीने करून पहिल्या वाचनातील असंख्य दुरुस्त्यांचे निराकरण करणे.
दुसरे वाचन – पहिल्या मुद्रितातील त्रुटी व शंकांची तपासणी करून नव्याने आढळलेल्या दुरुस्त्या करणे. पृष्ठमांडणी, पृष्ठक्रमांक, अनुक्रमणिका, चित्रे, आकृत्या इत्यादींची योग्य मांडणी करून त्याचे पुन्हा वाचन होणे आवश्यक असते.
तिसरे वाचन – दुसऱ्या मुद्रितातील दुरुस्त्या तपासणे. अंतिम छपाईला जाण्यापूर्वी लेखक व मुद्रितशोधक जाणीवपूर्वक वाचन व दुरुस्त्या तिसऱ्या वाचनात करतात. कारण छापल्यानंतर दुरुस्ती होणे शक्य नसते. मजकूर तपासताना मुद्रितशोधकाने मुद्रितातील चुका मुद्रितशोधनाच्या खुणांचा उपयोग करून बाजूच्या मोकळ्या जागेत करून प्रत्येक खुणेनंतर तिरकी रेष मारावी. मुद्रितशोधकाचे काम मूळ प्रतीत जे आहे ते मुद्रितात शोधणे होय.
मजकूर तपासताना येणाऱ्या शंकांची नोंद ठेवणे. शब्दकोश व संदर्भग्रंथ यांचा गरजेनुसार वापर करण्याची सवय हवी. प्रत्येक विरामचिन्ह व व्याकरणाचा विचार करण्याची गरज असते. नंतर लेखक मुद्रकाकडे सॉफ्ट कॉपी पाठवतो. मुद्रकाकडून ती निर्दोषित झाल्यावर ती मुद्रितशोधकाकडे येते. मुद्रित मजकुराची योग्य मांडणी करून मुद्रितशोधक ती पुन्हा लेखकाकडे पाठवतो. अंतिम मुद्रित परिपूर्ण व निर्दोष करण्याचे मुद्रितशोधकाचे काम पूर्ण झाल्यावर ते मुद्रणासाठी पाठवण्यात येते.
संगणकावर स्पेलचेक असताना मुद्रितशोधकाची गरज काय?
आजच्या संगणक युगात तंत्रज्ञानामुळे मुद्रितशोधकाचे काम सोपे झाले आहे. परंतु ते निर्दोष झाले आहे असे म्हणता येणार नाही. स्पेलचेकर शब्द बरोबर आहे म्हणजे एखादया शब्दाचे (Spelling) बरोबर आहे की नाही ते तपासतो. परंतु तो शब्द त्या जागी योग्य आहे का हे त्याला समजणे कठीण आहे. म्हणून स्पेलचेकरला कायम सावधगिरी बाळगणे आवश्यक असते.
कारण अनेक विशेषणांपैकी एखादया शब्दाला कोणते विशेषण अनुरूप आहे हे बघणे त्याचे काम असते. एखादा परिच्छेद गाळला गेला, वाक्यांचे अर्थ लागले नाही हे स्पेलचेकरला समजत नाही. ते काम मुद्रितशोधक करू शकतो. कारण नाम-विशेषण, कर्ता, कर्म, क्रियापद यांचा अभ्यास व ज्ञान मुद्रितशोधकाकडे असते. स्पेलचेकरची भूमिका ही मदतनीसाची असते त्यावर आपण अवलंबून राहू शकत नाही.
मुद्रण व्यवसायाशी संबंधित काही संज्ञा, घटक आणि प्रक्रिया यांची माहिती खाली दिली आहे.
मुद्रण व्यवसायाशी संबंधित विविध घटक आणि व्यक्ती
| मुद्रक | Printer | मजकुराची छपाई करणारा |
| मुद्रण प्रत | Press Copy | छपाईसाठी मजकुराची तयार प्रत |
| मुद्रित | Proof | तपासणीसाठी काढलेली प्रत |
| मुद्रण | Printing | मजकुराची छपाई |
| मुद्रितशोधक | Proof Reader | मुद्रितातील त्रुटी सुधारणारा |
| मुद्रितशोधनाच्या खुणा | Proof Marks | मजकूर दुरुस्त करण्याची चिन्हे |
| मुद्रितशोधन | Proof Reading | मजकूर निर्दोष करण्याची प्रक्रिया |
| मुद्रित प्रत | Print Out | छपाईनंतरची प्रत |
| मुद्रणालय | Press | छापखाना |
मुद्रितशोधन स्वाध्याय | Mudarik Shodhan Swadhyay 11th | Maharashtra State Board 11th Marathi Solution
प्रास्ताविक
मराठी भाषेत लेखन करताना महत्त्वाचा घटक म्हणजे लिखित मजकुराची शुद्धता सांभाळणे. लिखित
मजकुराच्या व्याकरणशुद्धतेबरोबर आशयाचेअचूक संपादनही तितकेच महत्त्वाचेअसते. कोणत्याही मजकुराच्या
आशयशुद्धतेची व अचूकतेची जबाबदारी लेखकाची असली तरी व्याकरणदृष्ट्या लेखन निर्दोष करणेआवश्यक
असते. यातून मुद्रितशोधनाची गरज स्पष्ट होते.
हस्तलिखित मजकुरापेक्षा छपाईतील मजकूर वाचकांच्या मनावर चांगला परिणाम करतो. मुद्रणकलेमध्ये
काळानुसार बदल होत गेले;
परंतुआजही छापील मजकुरावरील विश्वास कायम आहेआणि तंत्रज्ञानाच्या युगातही
मुद्रितशोधनास महत्त्व आहे.
वृत्तपत्रे, साप्ताहिके, नियतकालिके, ग्रंथ, पुस्तके, हस्तपुस्तिका, दिवाळी अंक, लहान-मोठी पत्रके, संस्थांचे
अहवाल, शुभेच्छापत्रे यांसारख्या अनेक प्रकारांत मुद्रित साहित्याची मोठ्या प्रमाणावर निर्मिती होत आहेव त्यात
उत्तरोत्तर वाढच होणार आहे. मुद्रित साहित्याची मोठ्या प्रमाणावर होणारी वाढ हेसमाजाच्या सामाजिक आणि
सांस्कृतिकक्षेत्रांतीलसजगतेचेआणि प्रगतीचेलक्षण आहे.ही वाढ जितकी मोठी तितकी मुद्रितशोधकांची आवश्यकता
अधिक असते, म्हणून मुद्रितशोधनाचेस्वरूप समजावून घेणे गरजेचे आहे.
मुद्रितशोधन स्वाध्याय | Mudarik Shodhan Swadhyay 11th | Maharashtra State Board 11th Marathi Solution
वृत्तपत्रे, साप्ताहिके, नियतकालिके, ग्रंथ, पुस्तके, हस्तपुस्तिका, दिवाळी अंक, जाहिराती, लहान-मोठी
पत्रके, संस्थांचेअहवाल, शुभेच्छापत्रे इत्यादी प्रकारांतील कोणत्याही मजकुराचेअंतिम मुद्रण होण्यापूर्वी मुद्रिते
बारकाईनेवाचून त्यातील त्रुटी दूर करणेव मजकूर वाचनीय आणि निर्दोष करणेम्हणजे‘मुद्रितशोधन’ होय. आपण
लिहिलेला किंवा दुसऱ्याने लिहिलेला मजकूर पुन्हा वाचून पाहणेआणि तो वाचताना व्याकरण, संदर्भ, वाक्यरचना
आणि लेखननियमांनुसार लेखन या घटकांचा जाणीवपूर्वक विचार करणेम्हणजे‘मुद्रितशोधन’ होय. लेखकाला
प्रत्येक वेळी प्रमाण लेखनाचेपरिपूर्ण ज्ञान असेलच असेनाही. त्यामुळेकाही त्रुटी राहू शकतात किंवा लिहिण्याच्या
ओघात अनवधानानेकाही लिहायचेराहून जातेवा पुनरुक्तीही होऊ शकते. अशावेळी मुद्रितशोधन फार गरजेचे
असते.
मुद्रितशोधक मुद्रितशोधनातून व्यावसायिकदृष्ट्या सक्षम आणि प्रभावी कार्य करू शकतो. स्थानिक तेजागतिक
पातळीवर लिखित मजकुराची नितांत आवश्यकता असल्यानेमुद्रितशोधनाची व्याप्तीही मोठी आहे.
मुद्रितशोधकाचे महत्त
भाषा आणि समाज यांचे अनन्यसाधारण नाते असते. एखाद्या राष्ट्राची भाषा विकसित झाली, की राष्ट्र
विकसित होते. त्या राष्ट्राची साहित्यिक, सांस्कृतिक, सामाजिक व इतर सर्वार्थाने प्रगती होऊ लागते. भाषा
बोलणाऱ्यांची, लिहिणाऱ्यांची आणि वाचणाऱ्यांची संख्याही वाढत जाते. ही भाषा जितक्या दर्जेदारपणे वाचकांसमोर
येईल, त्या प्रमाणात समाजाची दिशा ठरू लागते. मुद्रितशोधकाची जबाबदारी ही आहे, की त्याने त्या भाषेचे जतन
योग्य पद्धतीने केले पाहिजे.
साहित्यनिर्मिती व्यवहारात लेखकाबरोबरच टंकलेखक, मुद्रितशोधक, मुद्रक व प्रकाशक हे अत्यंत महत्त्वाचे
घटक काम करत असतात.
त्यांची तज्ज्ञता, त्या क्षेत्रातील अधिकार, सौंदर्यदृष्टी, निष्ठा या बाबी ग्रंथाला उच्च
निर्मितीक्षमता प्राप्त करून देत असतात. या क्षेत्रात लेखकानंतर मजकुराचे वारंवार वाचन करणारा जर कोणी असेल
तर तो मुद्रितशोधक असतो. तो ग्रंथाला परिपूर्णव वाचनीय करण्याचे काम करत असतो. तो लेखक व मुद्रक यांतील
दुवा असतो. भाषेचा रक्षणकर्ता, प्रकाशकांचा मित्र आणि वाचकांचा प्रतिनिधी अशा विविध नात्याने तो बांधला
गेलेला असतो.
मुद्रितशोधन ही एक कला आहे, तसेच ते एक शास्त्रही आहे.
मुद्रितशोधन एक व्यवसाय आहे. उत्तम
मुद्रितशोधक आपल्या अभ्यासाने, साधनेने या व्यवसायाला उत्तम दर्जाप्राप्त करून देऊ शकतो.
उत्तम निष्ठावंत मुद्रितशोधक हा केवळ ‘वाचाल तर वाचाल’ यावर नव्हेतर ‘शुद्ध वाचाल तर वाचाल व
भाषेलाही वाचवाल’ याला अधिक महत्त्वाचे मानतो.
मुद्रितशोधकाची भूमिका
मुद्रितशोधकाला भाषेची उत्तम जाण असणे महत्त्वाचे आहे. ही जाण येण्यासाठी भाषेच्या अभ्यासाबरोबरच
स्वयंअध्ययन, सूक्ष्म वाचन, व्याकरणाची जाण, लेखन, चिंतन यांतून त्याने स्वत:ला प्रगल्भ करणे गरजेचे असते.
विविध विषयांतील व साहित्यप्रकारांतील वाचनामुळे त्याच्यापाशी अनेक संदर्भ गोळा होतात. ते लक्षात ठेवणे व
मुद्रितशोधन करताना त्यांचा योग्य ठिकाणी वापर करणे आवश्यक आहे. (कोणत्याही विषयावरचा मजकूर
मुद्रितशोधनासाठी समोर येऊ शकतो.)
मुद्रितशोधकाची भूमिका ही फक्त प्रमाणभाषेनुसार लेखन तपासणे इतकी
मर्यादित नसते. वाक्ये अर्थपूर्ण, बिनचूक आहेत का? संदर्भयोग्य व अचूक आहेत का? वाचताना वाचकांचा रसभंग
होत नाही ना, शब्दांची पुनरावृत्ती किंवा अर्थाची द्‌विरुक्ती झाली नाही ना, याची काळजी मुद्रितशोधकाने घेतली
पाहिजे. पुस्तकाच्या पानांवरचे पृष्ठ क्रमांक, नकाशे, तक्ते, चित्रे, अनुक्रमणिका व पृष्ठ क्रमांक यांचा संबंध,
मजकुराची सलगता या गोष्टींकडेही मुद्रितशाेधकाचे लक्ष हवे.
जर एखाद्या मजकुराबाबत शंका निर्माण झाली अथवा
त्रुटी जाणवल्या तर त्याही निदर्शनास आणून देण्याची जबाबदारी मुद्रितशोधकाने स्वीकारली पाहिजे. एकदा मजकूर
तपासला म्हणजे मुद्रितशोधकाची जबाबदारी संपली असे होत नाही, तर तिसऱ्यांदाही तो मजकूर नजरेखालून
घालण्याची त्याची तयारी असली पाहिजे. लेखकाचा मजकूर अधिक सर्वांगसुंदर करण्याची व तो वाचकांपर्यंत
पोहोचवण्याची जबाबदारी ही मुद्रितशोधकाची असते.
मुद्रितशोधकाला मुद्रणविषयक ज्ञान व दृष्टी आवश्यक असते. अभ्यासूवृत्ती, कामावरची निष्ठा, अनेक
विषयांतील रुची आणि भाषेची समज ही चांगल्या मुद्रितशोधकाची वैशिष्ट्येआहेत. कामाचा प्रदीर्घअनुभव त्याला
अधिकाधिक परिपूर्ण करत असतो. चांगला मुद्रितशोधक होणे ही एकप्रकारे तपश्चर्याच असते.
निरंतर वाचनाने तो प्रगल्भ होत जातो, त्याचा परिणाम म्हणून तो लेखकाबरोबर संवाद साधून मूळ मजकुरात संदर्भांची भरही घालू
शकतो. जसे एखादे चांगले पुस्तक त्या लेखकाची व प्रकाशकाची ओळख बनते, तसे मुद्रितशोधकानेही स्वत:ची
ओळख निर्माण करायला हवी. चांगला, जाणकार मुद्रितशोधक पुस्तकाचे संपादन, सूची, शब्दांकन, लेखन,
भाषांतर, अनुवाद अशी सर्जनशील कामे करून आपली क्षमता विकसित करू शकतो.
छापून आलेला मजकूर हा लेखननियमांनुसार असणार, हे वाचकांनी जणू गृहीत धरलेले असते.
लेखन करताना
तो त्यातील शब्दांचे अनुकरण करत असतो किंवा तेच संदर्भप्रमाण मानत असतो. मूळ संदर्भअथवा लेखननियमांपर्यंत
जाण्याची तो तयारी दर्शवत नाही आणि म्हणूनच मुद्रितशोधकाची जबाबदारी वाढत असते. उदा., ‘पर्यावरण दिन’
हा शब्द जर मुद्रण करताना ‘पर्यावरण दीन’ असा आला आणि मुद्रितशोधकाच्याही नजरेतून तो सुटला तर ‘पर्यावरण
दिन’ किती ‘दीनवाणा’ होईल याची कल्पना केलेली बरी!
मुद्रितशोधनासाठी आवश्यक ज्ञान, कौशल्ये
(१) मुद्रितशोधकाला भाषेची उत्तम जाण असणे महत्त्वाचे आहे.
(२) मुद्रितशोधकाची भूमिका केवळ प्रमाणभाषेनुसार व्याकरणशुद्धता तपासणे इतकीच मर्यादित नसते, तर
लिहिलेला मजकूर हा अर्थपूर्णआणि बिनचूक आहे का? संदर्भअचूक व योग्य आहेत का? हे तपासणे
व त्याची जाण असणेही महत्त्वाचे आहे.
(३) मुद्रितशोधकाला मुद्रणविषयक तंत्र, परिपूर्ण ज्ञान व दृष्टी आवश्यक असते.
(४) आपले ज्ञान अद्ययावत ठेवणे गरजेचे असते.
(५) कामावरील निष्ठा, अनेक विषयांसह समोर आलेल्या मजकुरात रुची व जाण असणे आवश्यक आहे.
(६) कामाचा प्रदीर्घ अनुभव मुद्रितशोधकाला अधिकाधिक परिपूर्ण आणि प्रगल्भ करत असतो.
(७) सक्षम मुद्रितशोधक होण्यासाठी चिकाटी, अभ्यासातील सातत्य व सराव आवश्यक असतो.
(८) प्रतिभावंत लेखक व सजग प्रकाशक यांच्याप्रमाणे जाणकार मुद्रितशोधकही तपश्चर्येने आपली ओळख
निर्माण करू शकतो.
(९) ग्रंथाच्या विषयानुसार त्या त्या विषयांचे सर्वसाधारण ज्ञान, भाषेचे चांगले ज्ञान आवश्यक असते.
(१०) अनेक विषयांची आवड व समज असणे आवश्यक असते.
मुद्रितशोधकाची साधनसामग्री
- ज्या भाषेतील मुद्रिते तपासायची आहेत त्यांचे शब्दकोश.
- इंग्रजी, हिंदी शब्दकोश. l व्याकरणविषयक पुस्तके.
- संदर्भ ग्रंथ. l मुद्रितशोधन खुणांचा तक्ता. 96
- शैली पुस्तिका (काही संस्थास्वत:च्या शब्दांसाठी आग्रही असतात, उदा., नाना फडणवीस का नाना फडणीस).
- प्रमाणभाषेची नियमावली पुस्तिका. ही साधनसामग्री वापरल्यामुळे मुद्रितशोधकाचे काम निर्दोष होण्यासाठी मदत होते व त्याच्याही ज्ञानात भर पडत जाते. संदर्भ, माहिती यांची अद्ययावतता हा चांगल्या मुद्रितशोधकाचा गुण आहे.
मुद्रितशोधनाचे तंत्र
(१) कोणत्याही मुद्रिताची खालीलप्रमाणे किमान तीन वाचने होतात.
l पहिले वाचन- मूळ मजकुराचे व टंकलिखित मजकुराचे शक्यतो साहाय्यकाच्या मदतीने वाचन करणे.
पहिल्या वाचनात खूप शंका व दुरुस्त्या येऊ शकतात, त्याचे निराकरण व दुरुस्ती होणे अपेक्षित असते.
l दुसरे वाचन- पहिल्या मुद्रितातील त्रुटी व शंकांची तपासणी करणे. राहिलेल्या वा नव्याने आढळलेल्या
दुरुस्त्या करणे, पृष्ठमांडणी, पृष्ठक्रमांक, अनुक्रमणिका, चित्रे, आकृत्या इत्यादींची सुयोग्य मांडणी करून
त्यांचे काळजीपूर्वक पुन्हा वाचन होणे आवश्यक असते.
l तिसरे वाचन- दुसऱ्या मुद्रितातील दुरुस्त्या तपासणे. मजकूर अंतिम छपाईला जाण्यापूर्वी लेखक व
मुद्रितशोधक हे अतिशय जाणीवपूर्वक वाचन व दुरुस्ती करतात, कारण छपाई झाल्यानंतर दुरुस्तीला वाव
नसतो.
(२) मुद्रितशोधकाने मजकूर तपासताना मुद्रितातील चुका मुद्रितशोधनाच्या खुणांचा वापर करून बाजूला असलेल्या
मोकळ्या जागेत मांडून प्रत्येक खुणेनंतर तिरकी रेषा करावी.
(३) मुद्रितात जे दिसेल ते मूळ प्रतीत न शोधता, मूळ प्रतीत जे आहे ते मुद्रितात शोधण्याची सवय असावी.
(४) मुद्रितशोधकाने मजकूर तपासताना येणाऱ्या शंकांची नोंद ठेवणे गरजेचे असते.
(५) शब्दकोश वा अन्य कोशवाङ्‌मययांचा गरजेनुसार वापर करण्याची सवय असावी.
(६) मुद्रितशोधकाने प्रत्येक विरामचिन्हाचाही बारकाईने विचार व वाचन करणे गरजेचे असते.
(७) आजच्या संगणकीय युगात लेखक मुद्रकाकडे सॉफ्ट-कॉपी पाठवतो. मुद्रकाकडून ती अपेक्षित संस्कारासह
मुद्रितशोधकाकडे येते. मुद्रितशोधक मुद्रित मजकुराची मांडणी करून ती कॉपी पुन्हा लेखकाकडे पाठवतो.
अंतिम मुद्रित परिपूर्णतेसाठी व निर्दोषतेसाठी मुद्रितशोधकाकडे येत असते. त्यातील मुद्रितशोधनाचे काम पूर्ण
झाल्यानंतर ती निर्दोष होते आणि मुद्रणासाठी पाठवली जाते.
संगणकावर स्पेलचेक असताना मुद्रितशोधकाची गरज काय?
नवीन संगणकीय तंत्रज्ञानानुसार मुिद्रतशोधनाचे काम सोपे व सहज झाले आहे यात शंका नाही; परंतुते निर्दोष
झाले आहे, असे मात्र खात्रीने सांगता येत नाही. स्पेलचेकर (संगणकीय शब्दलेखन तपासनीस) शब्द बरोबर आहे
किंवा चूक आहे ते तपासतो, त्याला पर्यायी शब्दांची जोड देतो; परंतु तो शब्द तिथे योग्य आहे का नाही हे त्याला
समजत नाही, ते मुद्रितशोधकाला ठरवावे लागते. उदा., सुप्रसिद्ध, माननीय, आदरणीय, विचारवंत, लोकप्रिय
इत्यादी विशेषणांपैकी कोणते विशेषण योग्य ते मुद्रितशोधक निश्चित करत असतो. स्पेलचेकरच्या बेसावध वापरामुळे
एका वृत्तपत्रात ‘सुप्रसिद्ध संगीतकाराचा गौरव’ या शीर्षकाऐवजी ‘कुप्रसिद्ध संगीतकाराचा गौरव’ असे प्रसिद्ध झाले होते.
परिच्छेद वगळला गेला, संदर्भ चुकीचा दिला गेला, वाक्यांची सरमिसळ झाली तर ते स्पेलचेकरला
समजत नाही. तपासला जात असलेला मजकूर मूळ मजकुरानुसार आहे की नाही हे मुद्रितशोधक पाहू शकतो,
स्पेलचेकर नाही. नाम-विशेषण-कर्ता-क्रियापद इत्यादी क्रम किंवा व्याकरणिक रचना मुद्रितशोधकालाच माहीत
असते. स्पेलचेकर हा मुद्रितशोधकाला पर्याय नसून तो अल्पप्रमाणात त्याचा मदतनीस आहे, असेही आपण म्हणू
शकतो. स्पेलचेकरवर पूर्णत: विसंबून राहता येणार नाही.
* वृत्तपत्रात आलेल्या बातमीतील खालील वाक्य पाहा.
‘प्रियांका मोहिते हिने जगातील चौथ्या क्रमांकाचे ल्होत्से(२७९४० मीटर) शिखर सर केले.’ या वाक्यात
शिखराची उंची मीटरमध्येदाखवली आहे. वस्तुत: शिखराची उंची फुटात मोजतात. मीटरमध्येनाही. मुद्रितशोधकाऐवजी
स्पेलचेकरची व्यवस्था केल्याने ही चूक दुरुस्त झाली नाही.
मुद्रण व्यवसायाशी संबंधित काही संज्ञा, घटक आणि प्रक्रिया यांची माहिती खाली दिली आहे.
मुद्रितशोधन स्वाध्याय | Mudarik Shodhan Swadhyay 11th | Maharashtra State Board 11th Marathi Solution
Balbharti Maharashtra State Board Marathi Yuvakbharati 11th Digest Bhag 4.2 मुद्रितशोधन Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.
Maharashtra State Board 11th Marathi Yuvakbharati Solutions Bhag 4.2 मुद्रितशोधन
11th Marathi Digest Chapter 4.2 मुद्रितशोधन Textbook Questions and Answers
- मुद्रितशोधन म्हणजे काय
- मुद्रितशोधनाची गरज
- मुद्रितशोधन स्वाध्याय
- मुद्रितशोधन म्हणजे
- मुद्रितशोधन कृती
- मुद्रितशोधन meaning in english
- मुद्रितशोधन खुणा
- मुद्रित शोधन आहे
- मुद्रितशोधन गरज
- mudrit shodhan