शब्दभेद मराठी व्याकरण | Shabadbhed Marathi | इयत्ता 11 वी मराठी व्याकरण | Maharashtra State Board 11th Marathi Solution
(१) शब्दांचे उच्चार साधर्म्य : दोन शब्दांच्या उच्चारात काहीसे साधर्म्य असते; परंतु संदर्भात साधर्म्याला अजिबात स्थान नसते. हा संदर्भ पूर्ण जाणून न घेतल्यामुळे किंवा त्याबाबत असलेली उदासीनता यामुळे शब्दांचा अचूक वापर केला जात नाही.
(२) शब्दलेखनातील सूक्ष्म बदल : शब्दलेखन करताना ऱ्हस्व-दीर्घयाला अनन्यसाधारण महत्त्व आहे. यात चूक झाली तर केवळ लेखनातच फरक पडतो असे नाही तर चुकीचा अर्थही प्राप्त होऊ शकतो.
(३) शब्दांच्या संदर्भाची अचूक जाण (संदर्भानुसार शब्दप्रयोजन) : कोणता शब्द कोठे वापरावा याबद्दल काही संकेत असतात. या संकेतांना संदर्भाची पार्श्वभूमी असते. संदर्भआणि संकेत यांत अंतर निर्माण झाले, तर अर्थातही फरक पडतो. अर्थविसंगती दिसून येते.
(४) शब्दांच्या (अक्षर फरकाने अर्थबदल) लेखनात एखाद्या अक्षराचा फरक : दोन शब्दांत एखाद्या अक्षराचा जरी फरक असला तरी अर्थात खूप फरक पडतो. हा फरक समजण्यासाठी शब्दांची चांगली जाण असायला हवी. ‘शब्द हे शस्त्र आहे’, ही विद्यार्थिदशेत मिळालेली शिकवण स्वत:मध्ये रुजवायची असेल तर शब्दांमधील भेद चांगले समजून घ्यायला हवेत.
खालील कृती करा.
कृती
प्रश्न 1. शब्दांतील उच्चार साधर्म्यावरून कृती करा.
SOLUTION:
प्रश्न 2. शब्दलेखनातील सूक्ष्म बदल.
SOLUTION:
प्रश्न 3. संदर्भानुसार शब्दप्रयोजन.
SOLUTION:
प्रश्न 4. अक्षर फरकाने अर्थबदल.
SOLUTION:
खालील कृती करा.
प्रश्न 1. शब्दांतील उच्चार साधर्म्यानुसार कृती करा.
SOLUTION:
प्रश्न 2. शब्दलेखनातील सूक्ष्म बदलानुसार कृती करा.
SOLUTION:
प्रश्न 3. संदर्भानुसार शब्दप्रयोजन कृती करा.
SOLUTION:
प्रश्न 4. अक्षरफरकाने होणारा अर्थबदल कृती करा.
SOLUTION:
शब्दभेद प्रास्ताविक:
दैनदिन जीवनात आपण भाषेतील अनेकविध शब्दांचा वापर अगदी सहजतेने करत असतो. चांगले बोलणे व चांगले लिहिणे यांसाठी शब्दज्ञानाची आवश्यकता असते. शब्दज्ञान, त्या शब्दाचा विशिष्ट अर्थ, सूक्ष्म अर्थच्छटा, शब्दांचे योग्य लेखन, शब्दांच्या अचूक संदर्भाचे ज्ञान आवश्यक आहे. प्रभावी अभिव्यक्तीसाठी शब्दज्ञानाची आवश्यकता आहे.
शब्दांच्या योग्य ज्ञानाअभावी आपले बोलणे व लिहिणे प्रभावशाली होत नाही. म्हणूनच शब्दभेद समजून घेणे आवश्यक आहे. चांगले बोलणे हे चांगले ऐकण्यातून आकारास येते. चांगले ऐकणे म्हणजे श्रवण, समजून बोलणे म्हणजे भाषण, आकलन करून ग्रहण करणे म्हणजे वाचन आणि या तिहींचा समन्वय म्हणजे लेखन.
शब्दभेदाचे आकलन जर नीट झाले नाही, तर अर्थभेद, अर्थहानी आणि अर्थविसंगती होते. म्हणूनच शब्दभेद समजून घेणे आवश्यक आहे.
1. शब्दांचे उच्चार साधर्म्य
शब्दाच्या उच्चारातून व लेखनातून जेव्हा सूक्ष्म बदल जाणवतात व अर्थाच्या दृष्टीने खूप फरक निदर्शनास येतात तेव्हा तिथे शब्दभेद असतो.
भाषेतील दोन शब्दांच्या उच्चारात काहीसे साधर्म्य (सारखेपणा) असते. परंतु संदर्भ साधर्म्य अजिबात नसते. दोन शब्दांचा उच्चार वरवर जरी सारखा वाटत असला तरी योग्य संदर्भ पूर्णपणे जाणून न घेतल्यामुळे शब्दांचा योग्य प्रकारे वापर केला जात नाही.
यांसारखे अन्य काही शब्द
कळ – वेदना, भांडणाचे मूळ
घाट – डोंगरातील वळणाचा रस्ता, नदीवरील पायऱ्यांचे बांधकाम
तट – किनारा, किल्ल्याची संरक्षक भिंत.
दर्प – वास, गर्व
पात्र – लायक, नाटकातील भूमिका, भांडे
वार – दिवस, धारदार शस्त्राचा घाव, लांबी मोजण्याचे एकक.
सुमन – फूल, निर्मळ मन
2. शब्दलेखनातील सूक्ष्म बदल
भाषा विषयात शुद्धलेखनाचे महत्त्व अनन्यसाधारण आहे. शब्दलेखन करताना हस्व – दीर्घ, अनुस्वार, काना, मात्रा यांकडे जाणीवपूर्वक लक्ष दयावे. शब्दलेखनात चूक झाली तर बराचसा चुकीचा अर्थ प्राप्त होतो.
यांसारखे अन्य काही शब्द
अध्ययन – शिकारी, अध्यापन – शिकविणे
खत – पिकाला घालायचे खत, खंत – काळजी
गृह – घर, ग्रह – सूर्यमालेतील ग्रह.
पिक – कोकिळ पक्षी, पीक – शेतात उत्पन्न आलेले धान्य
मास – महिना, मांस – प्राण्यांचे मांस वदन – तोंड, वंदन – नमस्कार
शिव – शंकर, शीव – सीमा
सन – वर्ष, सण – उत्सव
सुर – देव, सूर – स्वर
तण – गवत, तन – शरीर
3. शब्दांच्या संदर्भाची अचूक जाण
बोलताना वा लेखन करताना कोणता शब्द कोठे वापरावा याबद्दल काही संकेत असतात. या संकेतांना विशिष्ट अशा संदर्भाची पार्श्वभूमी असते. संदर्भ आणि संकेत यांत अंतर पडल्यास अर्थातही फरक पडतो. बोलण्या, लिहिण्यातली ही अर्थविसंगती मनाला खटकते.
4. शब्दांच्या लेखनात एखादया अक्षराचा फरक
दोन शब्दांच्या एखादया अक्षराचा जरी फरक असला तरी अर्थात खूप मोठा फरक पडतो. हा फरक समजण्यासाठी शब्दांच्या अर्थाची योग्य जाण असणे आवश्यक आहे.
शब्दभेद मराठी व्याकरण
खालील वाक्ये काळजीपूर्वक अभ्यासा.
(१) मला पुस्तकाच्या पाच प्रती मिळाल्या.
(२) प्रत्येक मुलाला आई-वडिलांप्रति आदर असतो.
अधोरेखित शब्दांच्या अर्थांमध्ये फरक जाणवतो का? फरक जाणवतोच. शब्दाच्या लेखनात फरक असल्यामुळे
अर्थात फरक पडतो.
दैनंदिन जीवनात आपण शब्दांचा वापर अगदी सहजतेने करत असतो. शब्दांचे संचित मागच्या पिढीकडून
पुढच्या पिढीकडे जात असते. हे संचित पुढच्या पिढीकडे जाताना शब्दज्ञान, शब्दांचा अर्थ, शब्दांची व्युत्पत्ती,
शब्दांचे लेखन, शब्द वापरण्याचे संदर्भ, शब्दांच्या विविध पण सूक्ष्म अर्थच्छटा इत्यादी घटकांचा गांभीर्याने विचार
केला जात नाही. परिणामी शब्दांची व भाषेची हेळसांड होते; म्हणून शब्दभेद समजून घेणे गरजेचे आहे.
भाषेत
असंख्य शब्द असतात. त्या शब्दांना अर्थ असतो. शब्दांच्या उच्चारातून व लेखनातून जेव्हा सूक्ष्म बदल जाणवतात;
पण अर्थाच्या दृष्टीने मात्र खूप फरक निदर्शनास येतो. तेव्हा तिथे ‘शब्दभेद’ असतो. या शब्दभेदाचे आकलन जर नीट
झाले नाही, तर अर्थभेद, अर्थहानी आणि अर्थविसंगती उद्‌भवू शकते.
शब्दभेदाचे वर्गीकरण
(१) शब्दांच्या
उच्चार साधर्म्यामुळे
(२) शब्दलेखनातील
होणाऱ्या सूक्ष्म
बदलामुळे
(३) शब्दांच्या
संदर्भांची अचूक
जाण नसल्यामुळे
(४) शब्दांच्या लेखनात
एखाद्या अक्षराचा फरक
असल्यामुळे
(१) शब्दांचे उच्चार साधर्म्य : दोन शब्दांच्या उच्चारात काहीसे साधर्म्य असते; परंतु संदर्भात साधर्म्याला अजिबात
स्थान नसते. हा संदर्भ पूर्ण जाणून न घेतल्यामुळे किंवा त्याबाबत असलेली उदासीनता यामुळे शब्दांचा अचूक
वापर केला जात नाही.
(२) शब्दलेखनातील सूक्ष्म बदल : शब्दलेखन करताना ऱ्हस्व-दीर्घयाला अनन्यसाधारण महत्त्व आहे. यात चूक
झाली तर केवळ लेखनातच फरक पडतो असे नाही तर चुकीचा अर्थही प्राप्त होऊ शकतो.
(३) शब्दांच्या संदर्भाची अचूक जाण (संदर्भानुसार शब्दप्रयोजन) : कोणता शब्द कोठे वापरावा याबद्दल काही
संकेत असतात. या संकेतांना संदर्भाची पार्श्वभूमी असते. संदर्भआणि संकेत यांत अंतर निर्माण झाले, तर
अर्थातही फरक पडतो. अर्थविसंगती दिसून येते.
(४) शब्दांच्या (अक्षर फरकाने अर्थबदल) लेखनात एखाद्या अक्षराचा फरक : दोन शब्दांत एखाद्या अक्षराचा
जरी फरक असला तरी अर्थात खूप फरक पडतो. हा फरक समजण्यासाठी शब्दांची चांगली जाण असायला हवी. ‘शब्द हे शस्त्र आहे’, ही विद्यार्थिदशेत मिळालेली शिकवण स्वत:मध्ये रुजवायची असेल तर शब्दांमधील भेद
चांगले समजून घ्यायला हवेत.
शब्दभेद मराठी व्याकरण | Shabadbhed Marathi | इयत्ता 11 वी मराठी व्याकरण
Balbharti Maharashtra State Board Marathi Yuvakbharati 11th Digest Bhag 5.5 व्याकरण शब्दभेद Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.
Maharashtra State Board 11th Marathi Yuvakbharati Solutions Bhag 5.5 व्याकरण शब्दभेद
11th Marathi Digest Chapter 5.5 व्याकरण शब्दभेद Textbook Questions and Answers
मराठी व्याकरण,शब्दांच्या जाती मराठी व्याकरण,मराठी व्याकरण शब्दभेद,मराठी व्याकरण 11 वी,marathi grammar,मराठी व्याकरण शब्दांच्या जाती,शब्दभेद,मराठी व्याकरण काळ,क्रियापद मराठी व्याकरण,विशेषण मराठी व्याकरण,संपूर्ण मराठी व्याकरण,इयत्ता 11 वी मराठी व्याकरण,मराठी व्याकरण शब्दांच्या जाती नामाचे प्रकार,मराठी व्याकरण वाक्यसंश्लेषण,नाम व नामाचे प्रकार मराठी व्याकरण,शब्दांच्या जाती मराठी,व्याकरण,marathi vyakaran,marathi 11 th class,मराठी युवकभारती 11 वी