12 वी मराठी - व्याकरण-वाक्यप्रकार व वाक्यरूपांतर, समास, प्रयोग, अलंकार
Q.1)खालील वाक्ये वाक्याच्या आशयानुसार कोणत्या प्रकारात मोडतात ते लिहा.
Q.2) खालील वाक्येक्रियापदाच्या रूपानुसार कोणत्या प्रकारात मोडतात ते लिहा.
Q.2) खालील तक्ता पूर्ण करा.
वाक्यरूपांतर कृती | Q 1 | Page 115
वाक्य | वाक्यप्रकार | केलेला बदल |
(१) दिलेल्या सूचनांचे पालन करा. | ____________ | विधानार्थी करा. |
(२) बापरे! किती वेगाने वाहने चालवतात ही तरुण मुले! | ____________ | विधानार्थी-नकारार्थी करा. |
(३) स्वयंशिस्त ही खरी शिस्त नाही का? | ____________ | विधानार्थी-होकारार्थी करा. |
(४) मोबाईलचा अतिवापर योग्य नाही. | ____________ | आज्ञार्थी करा. |
(५) खऱ्या समाजसेवकाला लोकनिंदेची भीती नसते. | ____________ | प्रश्नार्थक करा. |
(६) विद्यार्थ्यांनी संदर्भग्रंथांचे वाचन करावे. | ____________ | आज्ञार्थी करा. |
वाक्य | वाक्य प्रकार | केलेला बदल |
(१) दिलेल्या सूचनांचे पालन करा. | आज्ञार्थी वाक्य | विधानार्थी वाक्य → दिलेल्या सूचनांचे पालन करणे आवश्यक आहे. |
(२) बापरे! किती वेगाने वाहने चालवतात ही तरुण मुले! | उद्गारार्थी वाक्य | विधानार्थी - नकारार्थी वाक्य → तरुण मुलांनी खूप वेगाने वाहन चालवू नयेत. |
(३) स्वयंशिस्त ही खरी शिस्त नाही का? | प्रश्नार्थी वाक्य | विधानार्थी - होकारार्थी वाक्य → स्वयंशिस्त ही खरी शिस्त आहे. |
(४) मोबाईलचा अतिवापर योग्य नाही. | विधानार्थी - नकारार्थी वाक्य | आज्ञार्थी वाक्य → मोबाइलचा अतिवापर टाळा. |
(५) खऱ्या समाजसेवकाला लोकनिंदेची भीती नसते. | विधानार्थी - नकारार्थी वाक्य | प्रश्नार्थी वाक्य → खऱ्या समाजसेवकाला लोकनिंदेची भीती असते का? |
(६) विद्यार्थ्यांनी संदर्भग्रंथांचे वाचन करावे. | विधानार्थी वाक्य | आज्ञार्थी वाक्य → विद्यार्थ्यांनो, संदर्भग्रंथांचे वाचन करा. |
Q.2) कंसातील सूचनेप्रमाणे वाक्यरूपांतर करा.
समास कृती Q.1) अधोरेखित शब्दांमध्ये दडलेले दोन शब्द ओळखून चौकटी पूर्ण करा.
खालील वाक्यांतील सामासिक शब्द ओळखून अधोरेखित करा.
खालील तक्ता पूर्ण करा.
अव्ययीभाव समास | Q 1 | Page 117
अ. क्र. | सामासिक शब्द | विग्रह |
(१) | ____________ | जन्मापासून |
(२) | प्रतिदिन | ____________ |
(३) | ____________ | कंठापर्यंत |
(४) | व्यक्तिगणिक | ____________ |
(५) | ____________ | प्रत्येक दारी |
अ. क्र. | सामासिक शब्द | विग्रह |
(१) | आजन्म | जन्मापासून |
(२) | प्रतिदिन | प्रत्येक दिवशी |
(३) | आकंठ | कंठापर्यंत |
(४) | व्यक्तिगणिक | प्रत्येक व्यक्तीला |
(५) | दारोदारी | प्रत्येक दारी |
खालील वाक्यांतील सामासिक शब्द ओळखून अधोरेखित करा.
मुलाखत - Mulakhat | Mulakhat Lekhan In Marathi
खालील तक्ता पूर्ण करा.
अ. क्र. | समासाचा विग्रह | सामासिक शब्द |
(१) | राजाची आज्ञा | ____________ |
(२) | आठ अंगांचा समूह | ____________ |
(३) | उत्तम असा पुरुष | ____________ |
SOLUTION
अ. क्र. | समासाचा विग्रह | सामासिक शब्द |
(१) | राजाची आज्ञा | राजाज्ञा |
(२) | आठ अंगांचा समूह | अष्टांग |
(३) | उत्तम असा पुरुष | पुरुषोत्तम |
पुढील उदाहरणांचा अभ्यास करून तक्ता पूर्ण करा.
अ. क्र. | सामासिक शब्द | विग्रह | विभक्ती प्रत्यय किंवा विभक्ती दर्शक अव्यय |
(१) | लोकप्रिय | लोकांना प्रिय | ____________ |
(२) | कष्टसाध्य | कष्टाने साध्य | ____________ |
(३) | चोरभय | चोरापासून भय | ____________ |
(४) | घरमालक | घराचा मालक | ____________ |
(५) | नाट्यगृह | नाट्यासाठी गृह | ____________ |
(६) | वनभोजन | वनातील भोजन | ____________ |
SOLUTION
अ. क्र. | सामासिक शब्द | विग्रह | विभक्ती प्रत्यय किंवा विभक्ती दर्शक अव्यय |
(१) | लोकप्रिय | लोकांना प्रिय | ना |
(२) | कष्टसाध्य | कष्टाने साध्य | न |
(३) | चोरभय | चोरापासून भय | पासून |
(४) | घरमालक | घराचा मालक | चा |
(५) | नाट्यगृह | नाट्यासाठी गृह | साठी |
(६) | वनभोजन | वनातील भोजन | तील |
पुढील वाक्ये अभ्यासून तक्ता पूर्ण करा.
कर्मधारय समास | Q 1 | Page 119
(१) गुप्तहेर वेशांतर करून खऱ्या माहितीचा शोध घेतात.
(२) अतिवृष्टीमुळे ओला दुष्काळ पडला.
(३) काही माणसे केलेल्या कामाचे मानधन घेणे टाळतात.
(४) निळासावळा झरा वाहतो बेटाबेटांतुन.
अ. क्र. | सामासिक शब्द | विग्रह |
(१) | ____________ | अन्य असा वेश |
(२) | दुष्काळ | ____________ |
(३) | ____________ | मान हेच धन |
(४) | ____________ | निळा सावळा असा |
SOLUTION
अ. क्र. | सामासिक शब्द | विग्रह |
(१) | वेशांतर | अन्य असा वेश |
(२) | दुष्काळ | दुः (वाईट) असा काळ |
(३) | मानधन | मान हेच धन |
(४) | निळासावळा | निळा सावळा असा |
खालील वाक्यांतील सामासिक शब्द ओळखून दिलेला तक्ता पूर्ण करा.
द्विगू समास | Q 1 | Page 119
(१) सूर्याच्या सोनेरी किरणांनी दशदिशा उजळून निघाल्यात.
(२) नवरात्रात ठिकठिकाणी गरबा नृत्याचे कार्यक्रम चालतात.
(३) सुरेखाला वन्यजीव सप्ताहानिमित्त झालेल्या वक्तृत्व स्पर्धेत प्रथम क्रमांक प्राप्त झाला.
अ. क्र. | सामासिक शब्द | विग्रह |
(१) | ____________ | दहा दिशांचा समूह |
(२) | नवरात्र | ____________ |
(३) | ____________ | सात आहांचा (दिवसांचा समूह) |
SOLUTION
अ. क्र. | सामासिक शब्द | विग्रह |
(१) | दशदिशा | दहा दिशांचा समूह |
(२) | नवरात्र | नऊ रात्रींचा समूह |
(३) | सप्ताह | सात आहांचा (दिवसांचा समूह) |
तत्पुरुष समासाचे प्रकार ओळखून खालील तक्ता पूर्ण करा.
अ. क्र. | सामासिक शब्द | समासाचा विग्रह | समासाचे नाव |
(१) | ______ | सहा मासांचा (महिन्यांचा) समूह | ______ |
(२) | ग्रंथालय | ____________ | ______ |
(३) | ______ | ____________ | कर्मधारय |
(४) | त्रिदल | ____________ | ______ |
(५) | ______ | बालकांसाठीचे मंदिर | ______ |
(६) | नरश्रेष्ठ | ____________ | ______ |
(७) | ______ | ____________ | विभक्ती तत्पुरुष |
अ. क्र. | सामासिक शब्द | समासाचा विग्रह | समासाचे नाव |
(१) | षण्मास | सहा मासांचा (महिन्यांचा) समूह | द्विगू |
(२) | ग्रंथालय | ग्रंथांचे आलय | विभक्ती तत्पुरुष |
(३) | महाराष्ट्र | महान असे राष्ट्र | कर्मधारय |
(४) | त्रिदल | तीन दलांचा समू | द्विगू |
(५) | बालमंदिर | बालकांसाठीचे मंदिर | विभक्ती तत्पुरुष |
(६) | नरश्रेष्ठ | श्रेष्ठ असा नर | कर्मधारय |
(७) | विद्यालय | विद्येचे आलय | विभक्ती तत्पुरुष |
तत्पुरुष समासाचे प्रकार ओळखून खालील तक्ता पूर्ण करा.
अ. क्र. | सामासिक शब्द | समासाचा विग्रह | समासाचे नाव |
(१) | ______ | सहा मासांचा (महिन्यांचा) समूह | ______ |
(२) | ग्रंथालय | ____________ | ______ |
(३) | ______ | ____________ | कर्मधारय |
(४) | त्रिदल | ____________ | ______ |
(५) | ______ | बालकांसाठीचे मंदिर | ______ |
(६) | नरश्रेष्ठ | ____________ | ______ |
(७) | ______ | ____________ | विभक्ती तत्पुरुष |
अ. क्र. | सामासिक शब्द | समासाचा विग्रह | समासाचे नाव |
(१) | षण्मास | सहा मासांचा (महिन्यांचा) समूह | द्विगू |
(२) | ग्रंथालय | ग्रंथांचे आलय | विभक्ती तत्पुरुष |
(३) | महाराष्ट्र | महान असे राष्ट्र | कर्मधारय |
(४) | त्रिदल | तीन दलांचा समू | द्विगू |
(५) | बालमंदिर | बालकांसाठीचे मंदिर | विभक्ती तत्पुरुष |
(६) | नरश्रेष्ठ | श्रेष्ठ असा नर | कर्मधारय |
(७) | विद्यालय | विद्येचे आलय | विभक्ती तत्पुरुष |
खालील तक्ता पूर्ण करा.
द्वंद्व समास | Q 1 | Page 120
अ. क. | सामासिक शब्द | विग्रह |
(१) | ____________ | पती आणि पत्नी |
(२) | ____________ | ____________ |
(३) | गप्पागोष्टी | ____________ |
अ. क. | सामासिक शब्द | विग्रह |
(१) | पतिपत्नी | पती आणि पत्नी |
(२) | खरेखोटे | खरे किंवा खोटे |
(३) | गप्पागोष्टी | गप्पा , गोष्टी वगैरे |
खालील तक्ता पूर्ण करा.
अ. क्र. | सामासिक शब्द | समासाचा विग्रह | समासाचे नाव |
(१) | ____________ | माय आणि लेकरे | ____________ |
(२) | इष्टानिष्ट | ____________ | ____________ |
(३) | ____________ | ____________ | समाहार द्वंद्व |
(४) | ____________ | लहान किंवा मोठे | ____________ |
(५) | घरदार | ____________ | ____________ |
(६) | ____________ | ____________ | इतरेतर द्वंद्व |
(७) | भलेबुरे | ____________ | ____________ |
(८) | कुलूपकिल्ली | ____________ | ____________ |
अ. क्र. | सामासिक शब्द | समासाचा विग्रह | समासाचे नाव |
(१) | मायलेकरे | माय आणि लेकरे | इतरेतर द्वंद्व |
(२) | इष्टानिष्ट | इष्ट किंवा अनिष्ट | वैकल्पिक द्वंद्व |
(३) | केरकचरा | केर, कचरा वगैरे | समाहार द्वंद्व |
(४) | लहानमोठे | लहान किंवा मोठे | वैकल्पिक द्वंद्व |
(५) | घरदार | घर, दार वगैरे | समाहार द्वंद्व |
(६) | नवरा बायको | नवरा आणि बायको | इतरेतर द्वंद्व |
(७) | भलेबुरे | भले किंवा बुरे | वैकल्पिक द्वंद्व |
(८) | कुलूपकिल्ली | कुलूप आणि किल्ली | इतरेतर द्वंद्व |
खालील उदाहरणे अभ्यासा व त्यातील सामासिक शब्द अधोरेखित करा.
खालील तक्ता पूर्ण करा.
बहुव्रीही समास | Q 1 | Page 122
अ. क्र. | सामासिक शब्द | विग्रह |
(१) | ______ | निघून गेले आहेत प्राण ज्याचे असा तो |
(२) | नीरज | ________________________ |
(३) | ______ | प्रमाणासह आहे जे ते |
(४) | गोपाल | ________________________ |
(५) | ______ | माशासारखे आहेत डोळे जिचे अशी ती |
(६) | षडानन | ________________________ |
SOLUTION
अ. क्र. | सामासिक शब्द | विग्रह |
(१) | निष्प्राण | निघून गेले आहेत प्राण ज्याचे असा तो |
(२) | नीरज | निघून गेला आहे ज्यातून रस असे ते |
(३) | सप्रमाण | प्रमाणासह आहे जे ते |
(४) | गोपाल | जो गाई पालन करतो असा तो |
(५) | मीनाक्षी | माशासारखे आहेत डोळे जिचे अशी ती |
(६) | षडानन | सहा आनन (मुखे) आहेत, ज्याला असा तो. |
खालील वाक्यांतील प्रयोग ओळखा.
सूचनेनुसार सोडवा
1) कर्तरी प्रयोग असलेल्या वाक्यासमोर √ अशी खूण करा.
OPTIONS
- गुराख्याने गुरांना विहिरीपासून दूर नेल
- सकाळी तो सरावासाठी मैदानावर गेला.
- विद्यार्थ्यांनी कार्यक्रमाच्या सुरुवातीला स्वागतगीत गायले
सकाळी तो सरावासाठी मैदानावर गेला.
OPTIONS
- सुजाण नागरिक परिसर स्वच्छ ठेवतात.
- शिक्षकाने विद्यार्थ्यास शिकवले.
- भारतीय संघाने विश्वचषक स्पर्धाजिंकली.
भारतीय संघाने विश्वचषक स्पर्धाजिंकली.
3) भावे प्रयोग असलेल्या वाक्यासमोर √ अशी खूण करा.
OPTIONS
- आज लवकर सांजावले.
- त्याने कपाटात पुस्तक ठेवल.
- आम्ही अनेक किल्ले पाहिले.
आज लवकर सांजावले.
खालील ओळींतील अलंकार ओळखून त्याचे नाव लिहा.
- वीर मराठे आले गर्जत!
- पर्वत सगळे झाले कंपित!
अतिशयोक्ती अलंकार
सागरासारखा गंभीर सागरच!
SOLUTION
अनन्वय अलंकार
या दानाशी या दानाहुन
अन्य नसे उपमान
SOLUTION
अपन्हुती अलंकार
न हा अधर, तोंडले नव्हत दांत हे कीं हिरे
SOLUTION
अपन्हुती अलंकार
अनंत मरणें अधी मरावीं,
स्वातंत्र्याची आस धरावी,
मारिल मरणचि मरणा भावी,
मग चिरंजीवपण ये बघ तें.
SOLUTION
अर्थान्तरन्यास अलंकार
मुंगी उडाली आकाशी
अतिशयोक्ती अलंकार
फूल गळे, फळ गोड जाहलें,
बीज नुरे, डौलांत तरू डुले;
तेज जळे, बघ ज्योत पाजळे;
का मरणिं अमरता ही न खरी?
SOLUTION
अर्थान्तरन्यास अलंकार
खालील तक्ता पूर्ण करा.
अलंकाराची वैशिष्ट्ये | अलंकाराचे नाव |
(अ) उपमेयाचा निषेध केला जातो. | (१) __________ |
(अ) __________________ (आ) __________________ | (२) अनन्वय अलंकार |
(अ) विशेष उदाहरणांवरून एखादा सर्वसामान्य सिद्धांत सांगितला जातो. | (३) __________ |
(अ) ________________________ | (४) अतिशयोक्ती अलंकार |
SOLUTION
अलंकाराची वैशिष्ट्ये | अलंकाराचे नाव |
(अ) उपमेयाचा निषेध केला जातो. (आ) उपमेय असूनही ते उपमेय नाही तर उपमानच आहे असे सांगितले जाते. | (१) अपन्हुती अलंकार |
(अ) उपमेयाला कोणतीच उपमा लागू पडत नाही. (आ) उपमेयाला उपमेयाचीच उपमा दिली जाते. | (२) अनन्वय अलंकार |
(अ) विशेष उदाहरणांवरून एखादा सर्वसामान्य सिद्धांत सांगितला जातो. (आ) सामान्य विधानाच्या समर्थनार्थ विशेष उदाहरणे दिली जातात. | (३) अर्थान्तरन्यास अलंकार |
(अ) एखाद्या गोष्टीचे अतिव्यापक वर्णन. (आ) त्या वर्णनाची असंभाव्यता, कल्पनारंजकता अधिक स्पष्ट केली जाते. | (४) अतिशयोक्ती अलंकार |
कर्णासारखा दानशूर कर्णच. वरील वाक्यातील-
उपमेय ____________
उपमान ____________
उपमेय : कर्ण (दानशूरत्व)
उपमान : कर्ण
खालील कृती करा.
न हे नभोमंडल वारिराशी आकाश न तारका फेनचि हा तळाशी पहिल्या ओळीतील-
उपमेय ____________
उपमान ____________
दुसऱ्या ओळीतील
उपमेय ____________
उपमान ____________
उपमेय : नभोमंडळ (आकाश)
उपमान: आकाश
उपमेय : तारका
उपमान : तारका
खालील तक्ता पूर्ण करा.
क्र. | उदाहरण | सामान्य सिद्धांत | विशेष गोष्टी |
(१) | जन पळभर म्हणतिल, 'हाय हाय!' | -- | -- |
(२) | सखेसोयरे डोळे पुसतिल, | -- | -- |
SOLUTION
क्र. | उदाहरण | सामान्य सिद्धांत | विशेष गोष्टी |
(१) | जन पळभर म्हणतिल, 'हाय हाय!' मी जातां राहिल कार्य काय? | आपण जगातून गेल्यावर लोक थोडेसे हळहळतील. | आपण जाण्याने विश्वचक्रात काहीच फरक पडत नाही. |
(२) | सखेसोयरे डोळे पुसतिल, | आपण गेल्यावर सगळे नातेवाईक पुन्हा आपापल्या कामाला लागतील. | आपण जगातून गेल्याने कुणाचे काहीही कमी होत नाही. |
अनुक्रमणिका / INDIEX
पाठ कविता | स्वाध्याय LINK |
---|---|
01: वेगवशता | Click Now |
02: रोज मातीत | Click Now |
03: आयुष्य... आनंदाचा उत्सव | Click Now |
04: रे थांब जरा आषाढघना | Click Now |
05: वीरांना सलामी | Click Now |
* आत्मविश्वासासारखी शक्ती नाही | Click Now |
06: रंग माझा वेगळा | Click Now |
07: विंचू चावला | Click Now |
08: रेशीमबंध | Click Now |
09: समुद्र कोंडून पडलाय | Click Now |
10: दंतकथा | Click Now |
11: आरशातली स्त्री | Click Now |
12: रंगरेषा व्यंगरेषा | Click Now |
* जयपूर फूटचे जनक | Click Now |
भाग - 3
साहित्य प्रकार | स्वाध्याय LINK |
---|---|
00: कथा-साहि त्यप्र कार-परिचय | Click Now |
01: शोध | Click Now |
02: गढी | Click Now |
भाग - 4
उपयोजित लेखन | स्वाध्याय LINK |
---|---|
01: मुलाखत | Click Now |
02: माहितीपत्रक | Click Now |
03: अहवाल | Click Now |
04: वृत्तलेख | Click Now |
भाग - 5
व्याकरण लेखन | स्वाध्याय LINK |
---|---|
0: व्याकरण-वाक्यप्रकार व वाक्यरूपांतर, समास, प्रयोग, अलंकार | Click Now |
0: निबंध लेखन | Click Now |