चोच आणि चारा स्वाध्याय | Chaoch ani chara Swadhyay

चोच आणि चारा स्वाध्याय | Chaoch ani chara Swadhyay | 8th Class

प्र.२. एका शब्दांत उत्तर लिहा

(अ) चोचीचा वरचा भाग

Solution:

मॅक्सिला

(आ) चोचीचा टोकदार असलेला दातासारखा भाग

Solution:

एग टुथ

(इ) चोचीचा वैशिष्ट्यपूर्ण आकार असलेला पहिल्या क्रमांकाचा पक्षी

Solution:

हॉर्नबिल

(ई) एग टूथ नसलेला पक्षी

Solution:

किवी

प्र.३. कोण ते लिहा.

(अ) 'अग्निपंख' हे नाव सार्थ करणारा पक्षी

Solution:

फ्लेमिंगो

(आ) चोचीचा सर्वात वेगळा उपयोग करणारा पक्षी

Solution:

स्टॉर्क

(इ) 'शक्करखोरा' म्हणून ओळखले जाणारे पक्षी

Solution:

सनबर्ड्स

(ई) घरटे विणण्याची कलाकुसर जाणणारा पक्षी

Solution:

सुगरण

प्रश्न ४ था : फरक स्पष्ट करा.

प्र.५. पाठाच्या आधारे तुमच्या शब्दांत लिहा.

(अ) 'चोचीचे आकार भक्ष्याप्रमाणे बदलतात' या विधानाचा अर्थ.

Solution:

पक्ष्यांचे भक्ष्य जसे असेल तसे ते त्याला सोयीने मिळेल अशा पद्धतीने त्यांच्या चोचीचा आकार असतो. म्हणून सापासारख्या प्राण्यांची शिकार करणाऱ्या गरुड, घार यांची चोच अणकुचीदार तर जमिनीवरचे किडे खाणाऱ्या सुतार पक्षाची चोच सरळसोट असते. शिंजीर पक्षी फुलांमधला मधुरस चोखतात, म्हणून त्यांची चोच लांब आणि बाकदार असते.

(आ) पक्ष्यांच्या चोचीपुराणातून तुम्हांला मिळालेली नवीन माहिती.

Solution:

पक्ष्यांच्या चोचीपुराणातून असे समजते की, प्रत्येक जिवाला विशिष्ट असं स्थान आहे आणि त्या स्थानावर तो जीव राहावा म्हणून निसगनि त्याला काही हत्यारं दिली आहेत. पक्ष्यांची चोच हे त्याचं उत्तम उदाहरण आहे. प्रत्येक पक्ष्यांची चोच त्याच्या अधिवासाप्रमाणे अन्नानुसार बदलताना दिसते.

(इ) 'ज्याने चोच दिलीय तो चाराही देतो' या म्हणीचा अर्थ.

Solution:

श्वराने आपल्याला पोट दिले तर जगण्यासाठी लागणारे अन्न पण तोच देईल. तसेच ईश्वराने पक्ष्यांना चोच दिली तर त्याच्या चोचीत चारा म्हणजेच त्या पक्ष्यांना लागणारे अन्न देखील ईश्वर देईल. याचा अर्थ आपण मेहनत करायची नाही असा होत नाही. आपल्याला मेहनत करावी लागेल, ईश्वर आपल्याला अन्नापर्यंत पोहचवण्याचा मार्ग दाखवेल.

प्र.६ वा : खालील वाक्यांतील क्रियाविशेषण अधोरेखित करा.

(अ) सनबर्ड्स फुलाच्या पाकळीवर आरामात बसतात.

(आ) बहिणाबाईंनी सुगरणीच्या चोचीचं अचूक वर्णन केलं.

(इ) तुम्ही पक्ष्यांचे बारकाईने निरीक्षण करा.

(ई) घर आपली शिकार घट्ट पकडते.

प्र.७ वा : पाठात आलेल्या पक्ष्यांच्या नावांची यादी करा व त्या पक्ष्यांच्या नावासमोर त्याचे वैशिष्ट्ये लिहा.

हॉर्न बिल

Solution:

सर्वात अधिक वैशिष्ट्यपूर्ण चोच

फ्लेमिंगो

Solution:

चोच मध्येच वाकडी

गरुड, घार, ससाणा

Solution:

अणकुचीदार चोच

सुतार, हुप्पो

Solution:

सरळसोट चोच

सन बर्ड्स

Solution:

फुलांमधला मधुरस चोखतात.

पोपट

Solution:

चोचीचा उपयोग पायासारखा करतो.

खंड्या व वेडा राघू

Solution:

चोच सरळसोट

सुगरण

Solution:

कलात्मक घरटै विणते.

शिंपी

Solution:

चोच सुईसारखी पातळ व टोकदार

फिंच

Solution:

तेरा जाती आणि त्यांच्या चोचींचेचीं चेअन्नाप्रमाणे आकार व प्रकार वेगवेगळे असतात.

खालील सामासिक शब्दांचा विग्रह करा

राजपुत्र - राजाचा पुत्र
क्रीडांगण - क्रीडेकरिता अंगण अष्टकोन - आठ कोनांचा समूह
अयोग्य - नव्हे योग्य
खालील म्हणी पूर्ण करा.
मूर्ती लहान पण - कीर्ती महान.
शितावरून - भाताची परीक्षा.
सुंठीवाचून - खोकला गेला.
रात्र थोडी - सोंगेसों गेफार.
दोघांचे भांडण - तिसऱ्याचा लाभ.
झाकली मूठ - सव्वालाखाची.
घरोघरी मातीच्या - चुली.
कोल्ह्याला द्राक्षे - आंबट.
अंथरूण पाहून - पाय पसरावे.
इकडे आड - तिकडे विहीर.
काखेत कळसा - गावाला वळसा
थेंबे थेंबे - तळे साचे.
खाईन तर तुपाशी,नाहीतर - उपाशी.
हातच्या काकणाला - आरसा कशाला?

वर्ग आठवा मराठी, स्वाध्याय चोच आणि चारा, swadhyay class 8, swadhyay chaoch ani chara,

मकरंद जोशी (१९७०) : प्रसिद्ध लेखक, निसर्गसहल संयोजक. त्यांची ‘प्रवास एका प्रवासाचा’ हे केसरीभाऊ पाटील यांचे आत्मकथन; ‘दोन ध्रुवावर दोन पावले’ हे प्रवासवर्णन; ‘घर श्रमिकांचं’ हा कथासंग्रह; ‘पर्यटन मार्गदर्शक मालिका’, ‘परीसस्पर्श-एक बावनकशी कहाणी’ इत्यादी पुस्तके प्रसिद्ध. विविध वृत्तपत्रे व नियतकालिके यांमधून पर्यटन, पर्यावरण इत्‍यादी विषयांवरील लेख आणि मुलाखती प्रसिद्ध.

मानवाला पक्षिजीवनाविषयी नेहमीच कुतूहल वाटत आले आहे. त्यापोटी झालेल्या अभ्यासातून पक्षिजीवनाचे नानाविध पैलू समोर आले आहेत. अधिवासाप्रमाणे आणि अन्नाच्या उपलब्धतेनुसार पक्ष्यांच्या चोचीचे आकार आणि रूपे कशी बदलत राहतात याचा वेध लेखकाने या पाठात घेतला आहे. प्रस्तुत पाठ ‘वयम्’, नोव्हेंबर २०१६ या मासिकातून घेतलेला आहे.

चोच आणि चारा स्वाध्याय | choch ani chara swadhay class 8

‘तिची उलूशीच चोच, तेच दात तेच ओठ’ अशा शब्दांमध्ये सुगरण पक्ष्याचं वर्णन बहिणाबाई आपल्या निरीक्षणामधून करतात. सुगरण पक्ष्याच्या चोचीचं त्यांनी केलेलं वर्णन बहुतेक सगळ्या पक्ष्यांना सहज लागू पडतं. पक्ष्यांची चोच म्हणजे केवळ त्यांच्या तोंडाचा भाग नाही, कारण या चोचीनं अन्न खाण्याबरोबरच इतर अनेक कामं सहज केली जातात. जर तुम्ही वेगवेगळ्या जातींच्या पक्ष्यांचे बारकाईने निरीक्षण केलंत तर लक्षात येईल, की पक्षी आपल्या चोचीचा उपयोग चिखलातून किंवा झाडाच्या खोडातून अन्न शोधणं, बिया फोडणं, शिकार केलेल्या प्राण्याचे तुकडे करणं यासाठी तर करतातच;

पण त्याचबरोबर चोचींचा उपयोग घरटं बांधण्यासाठी, पिल्लांना भरवण्यासाठी इतकंच काय; पण झाडावर चढणं किंवा वेलीवर लटकणं यासाठी सुद्धा केला जातो. म्हणजे चोच ही जणू पक्ष्यांसाठी हात, पाय, दागिना, चमचा, फावडं, करवत आणि बरंच काही असतं. सर्वसाधारणपणे पक्षिनिरीक्षण करताना पक्ष्याचा रंग, उडण्याची किंवा बसण्याची पद्धत यांबरोबरच त्याच्या चोचीचा आकार कसा आहे याकडे लक्ष दिलं जातं, कारण चोचीच्या आकारावरून त्या पक्ष्याचे भक्ष्य, घरट्याचा प्रकार याचा अंदाज बांधता येतो. प्राणिसृष्टीमध्ये वेगवेगळ्या गटांतल्या प्राण्यांच्या शरीररचनेकडे बघितल्यावर जाणवतं, की फक्त पक्ष्यांना चोच असते. उत्क्रांतीच्या ओघात, बदलत्या हवामानात आण

बदलणाऱ्या नैसर्गिक परिस्थितीमध्ये टिकून राहताना प्राण्यांच्या शरीरात बदल होत गेले. त्यातले कालसुसंगत, उपयोगी अाणि आवश्यक बदल टिकून राहिले. याच प्रवासात पक्ष्यांची चोच निर्माण झाली. पक्ष्यांच्या ज्या वेगवेगळ्या जाती निर्माण झाल्या, त्यांच्या चोचींमध्ये रंग, आकार यांत विविधता निर्माण झाली, मात्र पक्ष्यांच्या प्रकारांनुसार चोचींचे प्रकार बदलताना दिसले, तरी सगळ्या पक्ष्यांच्या चोचींची मूळ संरचना समान असते. कोणत्याही पक्ष्याची चोच दोन भागांमध्येविभागलेली असते.

वरचा भाग-मॅक्सिला आणि खालचा भाग-मॅन्डिबल! बहुतेक पक्ष्यांना याच चोचीवर बाह्य श्वसनेंद्रिय असते. तुम्ही जर बारकाईनं निरीक्षण केलंत, तर पक्ष्यांच्या चोचीच्या सुरुवातीला दोन लहान छिद्रं दिसतात. या छिद्रांमधूनच पक्षी श्वासोच्छ्‌वास करतात. अपवाद म्हणून किवी पक्ष्यांमध्ये ही छिद्रं चोचीच्या टोकावर असतात. पक्षी अंड्यांमध्ये असताना त्यांच्या चोचीच्या टोकावर एक दातासारखा भागही येतो. त्याला ‘एग टूथ’ असे म्हणतात. अंड्यात पूर्ण वाढ झालेल्या पक्ष्यांच्या चोचीवर हा चिमुकला दात उगवतो.

ह्याच दाताच्या मदतीनं पक्षी आपल्या अंड्याचं कवच आतून फोडून बाहेर येतो. सगळ्याच पक्ष्यांना हा एग टूथ असतो. अपवाद म्हणजे किवी पक्ष्याची पिल्ले. ही पिल्ले लाथा मारून अंड्याचे कवच फोडतात. स्टॉर्कसारखे काही पक्षी नेहमी त्यांच्या लांब लांब चोची आपटताना दिसतात. चोचीवर चोच आपटून ते जो आवाज करतात, त्याला वेगवेगळे अर्थ असतात.

चोचीच्या वैशिष्ट्यपूर्ण आकारामुळे लक्षात राहणाऱ्या पक्ष्यांची यादी केली, तर त्यात अर्थातच धनेश म्हणजेच हॉर्नबिल पक्ष्याचा क्रमांक बहुधा पहिला लागेल. गुलाबी फ्लेमिंगो पक्ष्यांची चोच वैशिष्ट्यपूर्ण आकाराची असते. आपल्या गुलाबी, शेंदरी पंखांनी ‘अग्निपंख’ हे नाव सार्थ करणाऱ्या फ्लेमिंगोंची चोच मध्येच वाकडी झालेली असते. फ्लेमिंगोची भक्ष्य शोधण्याची, खाण्याची पद्धत जरा वेगळीच आहे. पक्ष्यांची चोच म्हटल्यावर सर्वांत आधी जो शब्द आठवतो तो आहे, ‘अणकुचीदार’. तो लागू होतो गरुड, घार, ससाणा अशा शिकारी पक्ष्यांना. सापापासून ते सशापर्यंत अनेक प्रकारच्या प्राण्यांची शिकार करणाऱ्या

पक्ष्यांना आपली शिकार घट्ट पकडता यावी, फाडता यावी, तिचे तुकडे करता यावेत म्हणून बाकदार, अणकुचीदार चाेच असते. या चोचीचा वरचा भाग खालच्या भागापेक्षा थोडा लांब अाणि वळलेला असतो. या उलट सुतार, हुप्पो या पक्ष्यांची चाेच एकदम सरळसोट असते. त्यांना जमिनीवरचे किडे, झाडाच्या खोडात दडलेले किडे शोधून बाहेर काढून खायचे असतात.

चिमुकले शिंजीर अर्थात शक्करखोरा म्हणून ओळखले जाणारे सनबर्ड्‌स फुलांमधला मधुरस चोखतात. त्यासाठी त्यांना शरीरापेक्षा लांब, बाकदार चोच असते. आकाराने चिमणीपेक्षाही लहान असलेला सनबर्ड एखाद्या फुलाच्या पाकळीवर आरामात बसून फुलाला धक्काही न लावता, आपल्या पातळ, बाकदार, लांब चोचीनं फुलातला मध खातो. चोचीचा सर्वांत आगळा उपयोग करणारा पक्षी म्हणजे पोपट.

आपल्या काहीशा जाडसर शिवाय बाकदार चोचीने पोपट शेंगा किंवा अगदी तिळाइतक्या लहान बिया तर आरामात फोडून खातोच, शिवाय झाडाच्या डहाळ्यांवरून चालताना, याच चोचीने डहाळी पकडून पोपट आपल्या चोचीचा उपयोग पायांसारखाही करतो. उडता उडता पाण्यावर सूर मारून अचूक मासे पकडणाऱ्या खंड्याची चोच सरळसोट आणि टोकदार असते. कीटकांवर, विशेषत: माशांवर, उदरनिर्वाह करणाऱ्या वेड्या राघूची चोचही त्याला उडता उडता माश्या, टोळ पकडायला सोपं जावं अशीच सरळ आणि लांब असते.

आपलं नजाकतदार घरटं विणणाऱ्या सुगरण किंवा बाया पक्ष्याची चोच फार वेगळी नसते. बहिणाबाईंनी वर्णन केल्याप्रमाणे ‘तिची उलूशीच चोच’ असून सुगरण पक्षी घरटे विणण्याची कलाकुसर कशी करतो, हा प्रश्न पडतोच. या उलट चोचीने पाने शिवून घरटे विणणाऱ्या शिंपी पक्ष्याची चोच एखाद्या सुईसारखी पातळ आणि टोकदार असते.

पक्ष्याचं हे चोचपुराण पाहिल्यावर एक गोष्ट लक्षात येते. निसर्गाच्या या अफाट पसाऱ्यामध्येप्रत्येक जिवाला विशिष्ट असं स्थान आहे आणि त्या स्थानावर तो जीव राहावा म्हणून निसर्गाने त्याला काही आयुधं, हत्यारं दिली आहेत. पक्ष्यांची चोच हे त्याचं उत्तम उदाहरण म्हणता येईल. प्रत्येक पक्ष्याची चोच त्याच्या अधिवासाप्रमाणे, अन्नानुसार बदलताना दिसते; पण जर असे वेगवेगळी भूमिका बजावणारे पक्षी एखाद्या परिसरात नसतील तर? या ‘तर’वरही निसर्गाकडे उत्तर आहे.

दक्षिण अमेरिकेतल्या गॅलापॅगोस बेटावर फिंच पक्ष्याच्या तेरा प्रजाती आढळतात. आता फिंच या एकाच प्रकारातले असल्याने त्यांची मूळ शरीररचना सारखीच आहे; पण या सगळ्यांचं खाद्य मात्र वेगवेगळं आहे, म्हणजे एक फिंच जमिनीवरील किडे खातो, दुसरा कठीण कवचाची फळे खातो, तिसरा धान्य खातो, तर चौथा झाडाच्या सालीतील किडे खातो. आता खाणं बदलल्यामुळे या सगळ्यांच्या चोचीचे आकार, रचना बदललेली पाहायला मिळते. पक्ष्यांच्या चोचींची ही माहिती वाचल्यानंतर ‘ज्याने चोच दिलीय तो चाराही देतो’ या म्हणीचा नेमका अर्थ ध्यानात आला असेल.

मराठी चोच आणि चारा स्वाध्याय/ Choch ani Chara Swadhyay

Navneet Marathi Digest std 8th Pdf Download मराठी इयत्ता आठवी स्वाध्याय पाठ/कविता
१. भारत देश महान (गीत)
२. माझ्या देशावर माझे प्रेम आह
३. लाखाच्या...कोटीच्या गप्प
४. नव्या युगाचे गाणे (कविता)
५. सुरांची जादूगिरी
६. असा रंगारी श्रावण (कविता)
७. अण्णा भाऊंची भेट
८. धाडसी कॅप्टन : राधिका मेनन
९. विद्याप्रशंसा (कविता)
१०. लिओनार्दो दा व्हिंची (स्थूलवाचन)
११. स्वामी विवेकानंदांची भारतयात्र
१२. गोधडी (कविता)
१३. पाड्यावरचा चहा
१४. फुलपाखर
१५. आळाशी (कविता)
१६. चोच आणि चारा
१७. अन्नजाल (कविता)
१८. जलदिंडी
१९. गे मायभू (कविता)
२०. शब्दकोश (स्थूलवाचन)
२१. संतवाणी

Book PDF

चोच आणि चारा स्वाध्याय | Chaoch ani chara Swadhyay | 8th Class